Umorzenie udziałów w spółce z o.o.

• Marcin Sądej

Udziały, które dana osoba posiadania w spółce z o.o., mogą zostać umorzone, co oznacza de facto ich całkowitą likwidację wraz z wszelkimi prawami wynikającymi z tychże udziałów. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej tej instytucji, przeanalizujemy rodzaje umorzenia oraz zbadamy cywilne oraz podatkowe skutki.

Umorzenie udziałów w świetle K.s.h.

Zagadnienie umorzenia udziałów regulowane jest przepisami Kodeksu spółek handlowych (K.s.h.), a konkretnie treścią art. 199 K.s.h. Zasadniczo, aby doszło do umorzenia udziałów, konieczne jest podjęcie uchwały zgromadzenia wspólników, która powinna określać w szczególności podstawę prawną umorzenia i wysokość wynagrodzenia przysługującego wspólnikowi za umorzony udział.

W tym zakresie wyróżniamy dwa rodzaje umorzeń. Po pierwsze, udział może być umorzony za zgodą wspólnika w drodze nabycia udziału przez spółkę. Tę sytuację określamy jako umorzenie dobrowolne. Po drugie, udział może być także umorzony bez zgody wspólnika i wtedy mamy od czynienia z umorzeniem przymusowym. W takich okolicznościach przesłanki i tryb przymusowego umorzenia określa umowa spółki. W przypadku umorzenia przymusowego uchwała powinna zawierać również uzasadnienie. Ponadto umowa spółki może stanowić, że udział ulega umorzeniu w razie ziszczenia się określonego zdarzenia bez powzięcia uchwały zgromadzenia wspólników. W takim przypadku mówimy o tzw. umorzeniu automatycznym. Dodatkowo wskazać możemy, że umorzenie udziałów może mieć charakter odpłatny lub bez wynagrodzenia (jeżeli wspólnik wyrazi na to zgodę).

Dobrowolne umorzenie udziałów w spółce z o.o.

W pierwszej kolejności zastanówmy się, jakie skutki prawne wywołuje dobrowolne umorzenie udziałów.

Na gruncie prawa cywilnego wszystkie rodzaje umorzeń oznaczają całkowite unicestwienie udziałów i wygaśnięcie wszelkich praw majątkowych związanych z udziałami w spółce z o.o. Jeżeli chodzi natomiast o kwestie podatkowe, to w przypadku umorzenia dobrowolnego za wynagrodzeniem mamy do czynienia z przychodem z kapitałów pieniężnych, a konkretnie jako odpłatne zbycie udziałów na rzecz spółki w ramach umorzenia.

Tutaj trzeba zaznaczyć, że w przypadku umorzenia dobrowolnego dochodzi do nabycia udziałów przez spółkę i odrębnie do ich umorzenia – w dwóch etapach działań. Chodzi więc o rodzaj transakcji, czynność prawną, która jest podstawą umorzenia dobrowolnego. Należy podkreślić, że z dobrowolnym umorzeniem udziałów mamy do czynienia wówczas, gdy wspólnik spółki wyrazi zgodę na umorzenie jego udziałów, a ponadto spółka ta nabędzie od wspólnika jego udziały.

Dochód z tytułu dobrowolnego umorzenia podlega opodatkowaniu według stawki 19% i jest rozliczany samodzielnie przez podatnika w zeznaniu PIT-38 składanym do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. W tym samym terminie należy także zapłacić należny podatek. W tym przypadku spółka z o.o. nie występuje w roli płatnika, a zatem nie pobiera od udziałowca podatku i nie wpłaca go do właściwego urzędu skarbowego. Jedynym obowiązkiem spółki jest sporządzenie formularza PIT-8C i przesłanie jej podatnikowi w terminie do końca lutego (oraz urzędowi skarbowemu w terminie do końca stycznia). Na marginesie dodajmy, że podatek jest płatny od dochodu, czyli różnicy pomiędzy przychodem otrzymanym za umorzenie udziałów a kosztem poniesionym na nabycie tychże udziałów przez udziałowca.

Przymusowe i automatyczne umorzenie udziałów w spółce z o.o.

Zagadnienie umorzenia przymusowego oraz automatycznego rozpatrzymy jednocześnie, ponieważ skutki podatkowe w obu przypadkach będą analogiczne. Przede wszystkim wskazać należy, że wynagrodzenie otrzymane za umorzenie przymusowe i automatyczne jest kwalifikowane jako przychód z udziału w zyskach osób prawnych. W tym przypadku stawka podatku również wynosi 19%. Podobnie podatek pobierany jest od dochodu, czyli różnicy pomiędzy przychodem (otrzymane wynagrodzenie) a kosztem (wydatek na nabycie udziałów). Podstawowa różnica w porównaniu do umorzenia dobrowolnego polega jednak na tym, że w tym przypadku spółka z o.o. występuje w roli płatnika. Oznacza to, że pobiera i wpłaca pobrany podatek PIT do urzędu skarbowego w terminie do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrała podatek. Spółka z o.o. ma w tym zakresie obowiązek sporządzenia deklaracji PIT-8AR, którą w terminie do końca stycznia następnego roku podatkowego przekazuje do właściwego urzędu skarbowego.

Co ważne, spółka z o.o. nie sporządza informacji PIT-8C dla udziałowca. Sam udziałowiec również nie wykazuje tego rodzaju dochodu w rocznej deklaracji podatkowej, ponieważ podatek jest pobierany i wpłacany przez spółkę.

Z przedstawionych regulacji wynika, że umorzenie udziałów może przybrać różne formy. W zależności od okoliczności udziałowcy mogą spotkać się z umorzeniem dobrowolnym, przymusowym lub automatycznym. Ponadto możliwe jest przeprowadzenie umorzenia udziałów za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia.

Co do zasady, przychód z tytułu umorzenia udziałów w spółce z o.o. generuje przychód podatkowy po stronie udziałowca (oczywiście w wariancie umorzenia za wynagrodzeniem). Pojawia się w związku z tym konieczność rozliczenia podatku PIT, przy czym w zależności od rodzaju umorzenia inaczej będzie wyglądać tryb obliczania oraz wpłaty zobowiązania podatkowego.

Udziałowcy, którzy zastanawiają się nad umorzeniem dobrowolnym lub też stają przed koniecznością przeprowadzenia umorzenia przymusowego (automatycznego), powinni zdawać sobie sprawę ze swoim praw jak też obowiązków związanych z umorzeniem. Dobrze, aby procesowi umorzenia towarzyszył sprawdzony doradca, który pomoże w bezproblemowym przeprowadzeniu całej procedury.