Dziedziczenie przez małoletnie dzieci

• 2024-01-18
• Autor: Marcin Sądej

W przypadku śmierci spadkodawcy mamy do czynienia z otwarciem spadku oraz kręgiem spadkobierców powołanych do dziedziczenia. Krąg spadkobierców może być bardzo szeroki i niekoniecznie musi obejmować członków najbliższej rodziny. Zasadniczo większych wątpliwości nie wywołuje sytuacja, w której spadkobiercami są osoby pełnoletnie. Warto jednak przyjrzeć się przypadkowi, gdy powołanymi do dziedziczenia stają się małoletnie dzieci.

Czy małoletnie dziecko może dziedziczyć?

Celem odpowiedzi na postawione w tytule pytanie musimy przeanalizować treść przepisów odnoszących się do spadkobrania. Zgodnie z przepisami zawartymi w Kodeksie cywilnym (K.c.) – spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i w tym też dniu spadkobiercy nabywają spadek, czyli wszelkie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego.

Zasadniczo wyróżniamy dwa źródła powołania do spadku, tj. z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy w drodze testamentu albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą. Zastanawiając się jednak, kto może być spadkobiercą, należy sięgnąć do treści art. 927 K.c., gdzie wskazano, że spadkobiercą nie może być osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje. W rezultacie osoba fizyczna, która ma zdolność prawną, czyli może być podmiotem praw i obowiązków, jest uprawniona do dziedziczenia. Jak natomiast podaje art. 8 K.c. – każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. W konsekwencji osoba małoletnia od chwili urodzenia ma zdolność prawną, co oznacza, że pomimo braku pełnoletniości może ona dziedziczyć.

Warto w tym miejscu wskazać na jeden szczególny wyjątek przewidziany w przepisach. Otóż Kodeks cywilny podaje, że dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku przez małoletnie dziecko

Każdy spadkobierca może wobec spadku postąpić w określony sposób. Otóż spadkobierca może:

• przyjąć spadek w całości bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste);
• przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza czyli z ograniczeniem odpowiedzialności;
• odrzucić spadek.

Jak stanowi art. 1015 K.c. – oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Natomiast brak wskazanego oświadczenia jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Ta kwestia nie wywołuje większych wątpliwości w przypadku osób pełnoletnich, które mają świadomość co do skutków prawnych określonych decyzji podejmowanych w zakresie przepisów prawnych.

Jak wskazaliśmy, przyjęcia lub odrzucenia spadku może dokonać każdy spadkobierca. Nie wyłączono z tej grupy osób małoletnich, w związku z tym one również są uprawnione do złożenia określonego oświadczenia. Należy jednak pamiętać, że małoletni, chociaż mają zdolność prawną, to jednak nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych.

Musimy zatem sięgnąć do treści art. 101 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.), który reguluje relacje pomiędzy rodzicami a dziećmi. Otóż w myśl tego przepisu rodzice mają obowiązek sprawowania zarządu majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Taki zarząd musi być wykonywany z należytą starannością. Zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. Co ważne, rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Bez wątpienia decyzję o przyjęciu albo odrzuceniu spadku przypadającego małoletniemu możemy zaliczyć do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. W rezultacie podjęcie odpowiedniej decyzji przez rodziców sprawujących władzę rodzicielską może nastąpić wyłącznie po otrzymaniu zezwolenia sądu opiekuńczego.

Jak podaje art. 583 K.p.c. – zezwolenia na dokonanie przez rodziców czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka lub na wyrażenie przez rodziców zgody na dokonanie takiej czynności przez dziecko sąd opiekuńczy udziela na wniosek jednego z rodziców po wysłuchaniu drugiego. W tym zakresie sąd opiekuńczy wydaje postanowienie. Złożenie oświadczenia przez rodziców bez wymaganej zgody ze strony sądu opiekuńczego nie wywołuje skutków prawnych.

Uzyskanie zgody sądu opiekuńczego a termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku

Jak dotychczas wskazaliśmy, termin na przyjęcie lub odrzucenie spadku przez spadkobiercę wynosi 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Tak krótki termin wynika z faktu, iż to, komu ma przypaść spadek i kto ewentualnie ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe, powinno być rozstrzygnięte jak najszybciej. Podkreślmy, że termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jest terminem zawitym; jego upływ powoduje utratę uprawnienia do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Trzeba zatem zastanowić się, w jaki sposób tak wyznaczony termin koreluje z koniecznością uzyskania zgody sądu opiekuńczego. Może bowiem okazać się, że cała procedura uzyskania zezwolenia ze strony sądu na podjęcie decyzji co do spadku przypadającego małoletniemu będzie trwać dłużej.

Należy zatem przyjąć, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, uzależniającej możliwość skutecznego odrzucenia spadku, wystąpienie do sądu o jej udzielenie przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku powoduje, że termin ten nie biegnie do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego, udzielającego zgody na odrzucenie spadku.

Zgodnie z przyjętą linią orzeczniczą wystąpienie do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wyrażenie zgody zawiesza bieg terminu 6-miesięcznego. To zatem oznacza, że w sytuacji, w której ustawa wymaga uzyskania zgody sądu, termin ten nie biegnie do chwili uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego, udzielającego zgody na odrzucenie lub przyjęcie spadku. Taki sposób wykładni potwierdza postanowienie SN z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13, gdzie podano, że złożenie wniosku o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego powoduje zawieszenie – na czas trwania postępowania – biegu terminu określonego w art. 1015 § 1 K.c. Po złożeniu wniosku do sądu opiekuńczego termin do odrzucenia spadku ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania przed sądem opiekuńczym.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy - Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59
3. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2013 r., I CSK 329/13