Mamy 12 503 opinii naszych Klientów
Sporządzając testament, spadkodawca niekiedy pomija w nim część najbliższej rodziny. Zapisanie całości majątku na rzecz jednego, wybranego dziecka, nowej żony czy instytucji charytatywnej nie przekreśla wszelkich praw do spadku osób pominiętych. Z pomocą przychodzą bowiem przepisy Kodeksu cywilnego (K.c.), w których uregulowana została instytucja zachowku.
Dzieci spadkodawcy, które nie zostały w testamencie powołane do spadku, mogą skutecznie ubiegać się o zachowek po rodzicach. Mają możliwość dochodzenia części udziału spadkowego, która przypadłaby im przy dziedziczeniu ustawowym, czyli w sytuacji, gdyby spadkodawca nie sporządził żadnego testamentu i spadek należałoby podzielić według reguł przewidzianych w przepisach Kodeksu cywilnego.
WAŻNE!
Jeśli z roszczeniem występuje dziecko zmarłego, koszty wychowania, wykształcenia i przygotowania zawodowego, które poniósł spadkodawca, będące w ponadprzeciętnej wysokości obniżają wysokość należnego zachowku (art. 997 K.c.).
Instytucja zachowku została wprowadzona w celu ochrony interesów osób najbliższych spadkodawcy. Swoboda testowania (czyli dysponowania majątkiem na wypadek śmierci) doznaje bowiem pewnych ograniczeń i nie wszystkie rozwiązania przewidziane przez spadkodawcę mogą zostać zrealizowane. Przepisy prawa stoją bowiem na straży dobra rodziny i uniemożliwiają arbitralne podejmowanie decyzji przez spadkodawcę. Zachowek pozwala na przeprowadzenie sprawiedliwego podziału schedy spadkowej i uwzględnienie uzasadnionych praw osób najbliższych.
WAŻNE!
Jeśli uprawniony do zachowku nie został powołany do spadku ani nie otrzymał stosownej darowizny przed śmiercią spadkodawcy, może żądać zapłaty sumy pieniężnej, która stanowi równowartość przysługującego mu zachowku.
Nieosiągnięcie pełnoletności nie wyłącza uprawnienia do dochodzenia zachowku. Nie jest konieczne oczekiwanie na ukończenie osiemnastego roku życia, gdyż w imieniu dziecka może występować jego przedstawiciel ustawowy. Co więcej, osobom małoletnim przysługuje zwykle zachowek w wyższej kwocie.
WAŻNE!
Małoletnim dzieciom, jako zstępnym spadkodawcy, należą się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przypadałby im przy dziedziczeniu ustawowym. Nie warto zatem zwlekać z występowaniem o zachowek, gdyż po osiągnięciu pełnoletności wartość przysługującego udziału obniżana jest do jednej drugiej.
Należy jednak mieć na uwadze, że występowanie z roszczeniem o zachowek w imieniu dziecka należy do czynności przekraczających zwykły zarząd jego majątkiem. W związku z tym wymagane jest uzyskanie zgody sądu rodzinnego na złożenie pozwu o zachowek w imieniu małoletniego.
Do kręgu osób uprawnionych do zachowku zaliczają się zstępni (czyli dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek i rodzice. Przedstawione wyliczenie stanowi katalog zamknięty i nie ma możliwości rozszerzania go o dalszych krewnych czy osoby bliskie spadkodawcy. Ów krąg uprawnionych może jednak zostać zawężony, jeśli spadkodawca zdecyduje się na wydziedziczenie konkretnych osób.
WAŻNE!
Wydziedziczenie to zapis w testamencie, w którym spadkodawca pozbawia zstępnych, małżonka lub rodziców prawa do zachowku.
Warto jednak pamiętać, że nie każdy zapis, z którego wynika, że spadkodawca chciał wydziedziczyć daną osobę, będzie skuteczny. Artykuł 1008 K.c. wymienia przyczyny, które umożliwiają dokonanie wydziedziczenia. Odnosi się on do sytuacji, kiedy uprawniony do zachowku nagminnie łamie zasady współżycia społecznego, dopuszcza się przestępstwa lub obrazy czci względem spadkodawcy i jego bliskich albo uporczywie uchyla się od dopełniania obowiązków rodzinnych. Należy jednak mieć na uwadze, iż nawet jeżeli mamy do czynienia z jednym z przytoczonych wyżej przypadków, przepisy prawa przewidują wiele możliwości uznania zapisu za nieskuteczny. Wobec tego warto przeanalizować treść testamentu z profesjonalistą. Niezachowanie wszelkich niezbędnych wymogów formalnych przez spadkodawcę wielokrotnie otwiera drogę do dochodzenia należnego zachowku.
O zachowek można wystąpić w terminie 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu. Po upływie wskazanego okresu roszczenie ulegnie przedawnieniu. Z działaniami zmierzającymi do uzyskania należnej kwoty warto jednak zaczekać do czasu zakończenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, w którym sąd ustali, kto jest spadkobiercą. Dzięki przedstawieniu takiego postanowienia sąd orzekający w sprawie o zachowek będzie miał pewność, że pozwaliśmy właściwą osobę.
Istotnym elementem ubiegania się o zachowek jest prawidłowe wyliczenie jego wysokości. Domaganie się przed sądem błędnie obliczonej kwoty (bez względu na to, czy wskażemy kwotę zawyżoną czy zaniżoną) może wiązać się ze znacznymi stratami finansowymi. Jeśli mamy wątpliwości co do poprawności naszych obliczeń, warto zwrócić się do specjalisty i tym samym uniknąć utraty części należności.
Dysponując już obliczoną kwotą, powinniśmy wystosować pismo do spadkobiercy, w którym wnosimy o wypłatę należnego nam zachowku. Jest to ważny element postępowania, gdyż przed wystąpieniem na drogę sądową strony są zobowiązane do podjęcia próby ugodowego zakończenia sporu.
WAŻNE!
Dobrze skonstruowane pismo do spadkodawcy może spowodować, że uzyskamy należny zachowek bez konieczności występowania na drogę sądową.
Jeżeli prawidłowo obliczymy wysokość zachowku i wykażemy, że nie zachodzą okoliczności, które wyłączałyby prawo do niego, spadkobiercy po prostu nie będzie opłacało się odmawiać.
Jeśli jednak nie będziemy w stanie porozumieć się ze spadkobiercą, zmuszeni jesteśmy do złożenia pozwu. Zgodnie z treścią art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego – powództwo o zachowek wytacza się przed sąd ostatniego zwykłego miejsca pobytu spadkodawcy. Jeżeli spadkodawca mieszkał za granicą, właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy.
WAŻNE!
W pewnych sytuacjach możliwe jest również ubieganie się o zachowek od osób, na rzecz których spadkodawca uczynił darowizny, mimo że nie zostały uwzględnione w treści testamentu. Powyższą kwestię precyzują przepisy Kodeksu cywilnego.
Wysokość zachowku obliczamy w trzech etapach. W pierwszej kolejności powinniśmy oszacować wartość całej schedy spadkowej. Kiedy wiemy już, jaka kwota podlega podziałowi, musimy obliczyć należny nam udział. Ostatnim krokiem jest określenie należnej części z udziału.
WAŻNE!
Do wartości spadku szacowanego na poczet dochodzenia zachowku dolicza się darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Udział spadkowy oblicza się zgodnie z przepisami o dziedziczeniu ustawowym. Jeśli spadkodawca miał dzieci i małżonka, ich udziały są co do zasady równe. Rodzice spadkodawcy mogą uzyskać swój udział spadkowy wyłącznie w sytuacji, gdy zmarły nie miał dzieci, wnuków ani prawnuków. Swój udział dzielą wtedy z małżonkiem spadkobiercy. W najprostszym przypadku, gdy spadkodawca miał żonę i dwójkę dzieci, udział spadkowy jednego dziecka wynosi 1/3. Nierzadko jednak zdarzają się sytuacje, w których obliczenia będą bardziej skomplikowane, np. w związku z koniecznością zachowania minimalnej części udziału małżonka przy większej ilości dzieci czy podziałem udziałów pomiędzy małżonka i rodzica. Możliwe jest wiele konfiguracji.
WAŻNE!
Ustalając należny udział spadkowy, powinno się uwzględnić spadkobierców niegodnych oraz tych, który odrzucili spadek, zaś pominąć osoby, które zrzekły się dziedziczenia albo zostały wydziedziczone.
Do obliczenia ostatecznej kwoty konieczne jest jeszcze ustalenie należnej nam części z udziału spadkowego, który przypadłby nam w przypadku braku testamentu. Tu możliwe są wyłącznie dwie opcje:
Dzieci spadkobiercy zaliczane są do pierwszej grupy spadkowej. Tym samym, razem z małżonkiem zmarłego, są w pierwszej kolejności uprawnione do zachowku. Jeśli jednak dziecko spadkodawcy nie żyje lub zostało wydziedziczone, uprawnienie do zachowku przechodzi na wnuki.
WAŻNE!
Zapisy w testamencie o wydziedziczeniu muszą odwoływać się do konkretnych osób. Jeżeli spadkodawca wydziedziczy swoje dziecko, pomijając wnuki – przejmą one uprawnienie do zachowku.
W takiej sytuacji nie tylko możliwe będzie dochodzenie zachowku na rzecz wnuków, ale często również występowanie o wyższą kwotę. Uprawniony do zachowku wnuk, który jest małoletni, ma prawo do 2/3 udziału spadkowego, zaś jego zdolny do pracy rodzic do 1/2.
Podsumowując, jeśli zostaniemy pominięci w testamencie, warto przeanalizować jego zapisy i wybrać najkorzystniejszą drogę dalszego postępowania. W pewnych sytuacjach najrozsądniej będzie ubiegać się o zachowek, w innych dążyć do unieważnienia testamentu. Pamiętać przy tym należy, że nie każdy zapis o wydziedziczeniu musi przekreślać nasze możliwości dochodzenia części spadku. Niekiedy może wręcz spowodować, że nasze dzieci nabędą dzięki temu uprawnienie do wyższego zachowku.
Tak więc przy dziedziczeniu jest wiele kwestii do rozstrzygnięcia, dlatego w sprawach skomplikowanych warto zasięgnąć porady prawnika, aby nie stracić (lub nie uszczuplić) tego, co nam się zgodnie z prawem należy.
Sprawa Karoliny
Karolina była jedynym dzieckiem swojego ojca, który zmarł, zostawiając cały swój majątek nowej żonie. W testamencie nie wspomniał o Karolinie, co było dla niej dużym zaskoczeniem i rozczarowaniem. Pomimo początkowego zaniechania, Karolina zdecydowała się ubiegać o zachowek. Skonsultowała się z adwokatem, który pomógł jej ustalić, że ma prawo do połowy wartości udziału, jaki przypadłby jej przy dziedziczeniu ustawowym. Ostatecznie, po kilku miesiącach negocjacji, nowa żona jej ojca zgodziła się wypłacić Karolinie sumę pieniężną, stanowiącą równowartość należnego jej zachowku.
Działanie w imieniu Michała
Michał, mając 17 lat, stracił ojca, który zostawił cały swój majątek swojemu bratu. Ponieważ Michał był niepełnoletni, jego matka wystąpiła w jego imieniu o zachowek. W tej sytuacji, Michałowi, jako małoletniemu dziecku spadkodawcy, należały się dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który przypadałby mu przy dziedziczeniu ustawowym. Sprawa zakończyła się pomyślnie dla Michała, który otrzymał należną mu kwotę zachowku, zapewniając mu wsparcie finansowe na dalszą edukację i życie.
Spór rodzeństwa o zachowek
Ewa i jej brat Tomasz zostali pominięci w testamencie swojej matki, która cały majątek przekazała swojemu partnerowi z ostatnich lat życia. Ewa, która miała stałe dochody i była samodzielna finansowo, zdecydowała się nie ubiegać o zachowek. Jednak Tomasz, znajdujący się w trudnej sytuacji życiowej, postanowił dochodzić swoich praw. Z pomocą prawnika ustalił, że przysługuje mu połowa wartości udziału spadkowego, co w jego przypadku stanowiło znaczną kwotę. Po długich negocjacjach, partner ich matki zgodził się wypłacić Tomaszowi należny zachowek, co pozwoliło mu na poprawę jego sytuacji życiowej.
Zachowek stanowi istotny mechanizm prawny, zapewniający ochronę finansową najbliższym członkom rodziny spadkodawcy, którzy zostali pominięci w testamencie. Dzięki przepisom Kodeksu cywilnego, osoby uprawnione mogą dochodzić należnego im udziału, co umożliwia sprawiedliwy podział majątku spadkowego. Warto jednak pamiętać o konieczności konsultacji z prawnikiem, aby prawidłowo ustalić wysokość przysługującego zachowku i z powodzeniem przeprowadzić cały proces.
Potrzebujesz pomocy w uzyskaniu należnego Ci zachowku? Skorzystaj z naszych porad prawnych online oraz profesjonalnej pomocy w przygotowaniu pism. Nasz zespół doświadczonych prawników zapewni Ci kompleksowe wsparcie na każdym etapie postępowania. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: Marta Wawrzyniak
Adwokat. Absolwentka prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego oraz International Baccalaureate Diploma Programme. Ukończyła aplikację adwokacką przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Gdańsku. Praktykujący prawnik od 2013 r. Specjalizuje się w prowadzeniu spraw z...
>> więcej informacji o autorze
