Praca w weekendy, niedzielę i święta - wynagrodzenie i prawa pracownika

• 2024-02-05
• Autor: Marta Wawrzyniak

Artykuł omawia uprawnienia, jakie przysługują pracownikom, którzy pracują w dni wolne od pracy, czyli w weekendy, niedziele i święta. Wobec nich pracodawca obowiązany jest między innymi do wypłaty rekompensaty. Czy jednak pracownik ma prawo odmówić pracy w dni ustawowo wolne od pracy? – na to pytanie również znajdziemy odpowiedź w poniższym opracowaniu.

Wynagrodzenie za czas pracy w nocy, niedziele i święta

Przepisy prawa nakładają na pracodawcę obowiązek wypłaty rekompensaty pracownikowi, który wykonuje pracę w porze nocnej, czyli między godziną 21:00 a 7:00. Dodatkowe wynagrodzenie przewidziane w Kodeksie pracy wynosi 20% stawki godzinowej, wyliczonej w oparciu o aktualnie obowiązującą wysokość minimalnego wynagrodzenia za pracę. Rekompensata przysługuje również pracownikowi świadczącemu pracę w niedziele i święta.

Wysokość rekompensaty z czas pracy w niedzielę i święto wynosi 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy. Tym samym za pracę świadczoną w niedzielę lub święta pracownik otrzyma podwójne wynagrodzenie.

Ile wolnego za pracę w niedzielę, weekendy i święta?

Kiedy pracownik pracuje w niedzielę, pracodawca powinien umożliwić mu skorzystanie z niedzieli wolnej od pracy przynajmniej raz na cztery tygodnie. Powyższy obowiązek nie ma zastosowania w stosunku do pracownika świadczącego pracę wyłącznie w piątki, soboty, niedziel i święta. Co istotne, system pracy weekendowej może być stosowany wyłącznie na pisemny wniosek pracownika.

Warto również wiedzieć, ile wolne przysługuje pracownikowi za pracę w niedzielę, weekendy i święta. Kodeks pracy stanowi, że niedziele i święta są dniami wolnymi od pracy i świadczenie pracy w tym okresie obliguje pracodawcę do zapewnienia osobie zatrudnionej innego dnia wolnego od pracy.

Dzień wolny w zamian za pracę w niedzielę powinien zostać zapewniony w okresie sześciu dni kalendarzowych przed lub po pracującej niedzieli. W przypadku pracy w święto, dzień wolny należy przyznać w ciągu okresu rozliczeniowego. W sytuacji, gdy praca jest świadczona w święto, które przypada w niedzielę (jak np. Wielkanoc), stosowane są zasady dotyczące pracy w niedzielę.

Soboty nie są natomiast traktowane przez ustawodawcę jako dni wolne od pracy i świadczenie pracy w pierwszy dzień weekendu nie jest związane z możliwością otrzymania stosownej rekompensaty. Jeżeli z rozkładu czasu pracy pracownika wynika, że sobota nie jest dniem pracującym, podjęcie obowiązków służbowych w sobotę należy traktować jak pracę w godzinach nadliczbowych, a nie w dniu wolnym od pracy.

Czy praca w niedziele i święta jest obowiązkowa?

Na pytanie, czy praca w niedzielę i święta jest obowiązkowa, nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi. Zgodnie z wprowadzoną w 2018 roku ustawą o ograniczeniu handlu w niedziele i święta wykonywanie pewnych rodzajów pracy w dni ustawowo wolne jest zakazane. Przepisy wprowadziły zakaz handlu, wykonywania w placówce handlowej czynności bezpośrednio z nim związanych oraz magazynowania towarów i ich inwentaryzacji. Tym samym osobom zatrudnionym w sklepach nie wolno świadczyć pracy w niedziele i święta. Zakaz obowiązuje również w dniu 24 grudnia oraz w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy po godzinie 14:00.

Wspomniana ustawa przewiduje jednak szereg wyjątków. Obostrzenia nie dotyczą m.in. stacji paliw, kwiaciarni, piekarni, cukierni, lodziarni, aptek, zakładów leczniczych dla zwierząt, sklepów z pamiątkami i dewocjonaliami, kiosków, placówek pocztowych, sklepów mieszczących się w hotelach, obiektach kulturalnych, w trakcie imprez okolicznościowych, w zakładach leczniczych, na dworcach, lotniskach, w środkach transportu, na terenie jednostek penitencjarnych i wojskowych, sklepów internetowych, automatów handlowych, rolniczego handlu detalicznego, hurtowni farmaceutycznych, zakładów pogrzebowych oraz sklepów, w których czynności handlowe wykonuje przedsiębiorca będący osobą fizyczną wyłącznie osobiście. Zakaz handlu nie obowiązuje również w kolejne dwie niedziele poprzedzające pierwszy dzień Bożego Narodzenia, niedzielę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy, ostatnią niedzielę przypadającą w styczniu, kwietniu, czerwcu i sierpniu.

W przypadku pracy nieobjętej ustawowym zakazem wykonywania w konkretne dni, pracownik ma obowiązek stawienia się do pracy zgodnie z ustalonym przez pracodawcę rozkładem czasu pracy.

Czy można odmówić pracy w niedzielę?

Pracodawcy nie zawsze podejmują zasadną decyzję w kwestii wyznaczenia pracy w niedzielę oraz odpowiedniego dnia wolnego w zamian. Pracownik nie może jednak skutecznie odmówić pracy w niedzielę. Niestawiennictwo w pracy w takim przypadku będzie najprawdopodobniej traktowane jako nieusprawiedliwione i może stanowić podstawę do zwolnienia dyscyplinarnego.

Jeżeli zatem nie uda się osiągnąć porozumienia z pracodawcą, nie można odmówić pracy w niedzielę. W celu ograniczenia nadużyć ze strony pracodawcy właściwą drogą postępowania będzie dokonanie stosownego zgłoszenia do właściwej jednostki Państwowej Inspekcji Pracy.

Wynagrodzenie za dni ustawowo wolne od pracy

Za pracę świadczoną w dni ustawowo wolne od pracy pracownikowi przysługuje rekompensata w wysokości 100% wynagrodzenia za każdą godzinę pracy. Zgodnie z przepisami dniami pracy, za które osoba zatrudniona otrzyma podwójne wynagrodzenie, są niedziele oraz następujące dni świąteczne: 1 stycznia, 6 stycznia, pierwszy dzień Wielkiej Nocy, drugi dzień Wielkiej Nocy, 1 maja, 3 maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, dzień Bożego Ciała, 15 sierpnia, 1 listopada, 11 listopada, 25 grudnia, 26 grudnia.

Kiedy pracownik może pracować w niedzielę lub święto?

Przepisy Kodeksu pracy wprost wyjaśniają, kiedy pracownik może pracować w niedzielę lub święto. Dotyczy to następujących sytuacji:

• jeżeli zachodzi konieczność prowadzenia akcji ratowniczej,
• w ruchu ciągłym,
• przy pracy zmianowej,
• przy niezbędnych remontach,
• w transporcie i w komunikacji,
• w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,
• przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,
• w rolnictwie i hodowli,
• przy pracach użyteczności społecznej, czyli zakładach świadczących usługi dla ludności, gastronomii, zakładach hotelarskich, jednostkach gospodarki komunalnej, zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia, domach pomocy społecznej, ośrodkach wspierania rodziny, zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
• w stosunku do pracowników zatrudnionych w weekendowym systemie czasu pracy,
• przy wykonywaniu prac związanych ze świadczeniem usług w formie elektronicznej.

W żadnym wypadku nie jest jednak możliwe zobligowanie pracownika do świadczenia pracy w placówkach handlowych w dni objęte zakazem handlu. Należy pamiętać, że zakaz nie obejmuje wyłącznie świadczenia usług związanych ze sprzedażą, lecz równie wykonywanie czynności przy magazynowaniu bądź inwentaryzacji towarów. Naruszenie przedmiotowego zakazu może mieć dla pracodawcy bardzo dotkliwe konsekwencje finansowe – kary mogą sięgać kwot rzędu 100 tysięcy złotych.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy - Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141