Możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej

• 2024-02-14
• Autor: Michał Berliński

W ostatnim czasie bardzo dużym zmianom prawnym uległa procedura upadłości konsumenckiej w polskim systemie prawnym. Instytucja upadłości konsumenckiej istnieje od bardzo dawna, jednakże nie była dotychczas popularna, a ilość prowadzonych przez sąd postępowań upadłościowych była niewielka. Dzisiaj, z uwagi na zmiany prawne, postępowań upadłościowych jest dużo więcej, a najprawdopodobniej będzie ich jeszcze więcej. W tym artykule postaram się przybliżyć Państwu tematykę i procedurę upadłości konsumenckiej, czyli możliwości ogłoszenia upadłości przez każdego z nas, bowiem każdy jest konsumentem.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Upadłość konsumencka może być ogłoszona tylko przez osoby fizyczne. Osobą fizyczną w rozumieniu przepisów jest każdy człowiek, który ma zdolność prawną. Czym jest ta zdolność prawna? To zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków. Oznacza to zatem, że każdy człowiek może ogłosić taką upadłość, jest bowiem podmiotem tych praw. Zatem kto nie może ogłosić upadłości? Upadłości konsumenckiej nie mogą ogłosić osoby prawne, czyli podmioty (np.: przedsiębiorstwa, spółki z o.o.), którym ustawa przyznaje osobowość prawną. Oczywiście upadłości konsumenckiej nie może też ogłosić osoba fizyczna, która prowadzi działalność gospodarczą. Brak jest w tym zakresie innych wymogów. Nie ma innych przeciwwskazań, jak np. wiek osoby składającej wniosek czy jej zawód, wykształcenie.

Upadłość w wielu krajach nazywana jest po prostu bankructwem. Bankructwo może ogłosić także osoba fizyczna, która jest ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Także i ona może stać się niewypłacalna w stopniu uzasadniającym ogłoszenie upadłości. W ich imieniu również będą działać przedstawiciele ustawowi, opiekunowie lub kuratorzy. Zatem, jak widać, jest to w zasadzie prawo przysługujące każdemu.

Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości

Postępowanie upadłościowe prowadzone jest przez sąd rejonowy właściwy dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Najczęściej toczy się w wydziale gospodarczym, lecz już w większych sądach utworzono nowe wydziały – tzw. upadłościowe. Samo postępowanie zainicjowane zostaje wnioskiem osoby zainteresowanej tym, aby wobec niej orzeczono upadłość. Wniosek o ogłoszenie upadłości cechuje się dużym formalizmem i jest bardzo skomplikowany. Wniosek ten zawiera wiele danych, okoliczności. Powinien również zawierać tzw. plan spłaty, propozycje osoby zadłużonej i wyjawienie całego majątku. Oczywiście wniosek o ogłoszenie upadłości konsumenckiej jest mniej skomplikowany niż ten dotyczący firm, jednakże wymaga najczęściej zaangażowania specjalisty, prawnika.

Możliwość oddalenia wniosku przez sąd

Przed zmianami prawnymi wnioski o upadłość bardzo często upadały przed sądem. Główną przyczyną takiego stanu rzeczy było to, że sąd obligatoryjnie badał przesłankę winy. Polegało to na weryfikacji tego, w jakim stopniu nasz zadłużony przyczynił się do powstania tych zobowiązań. Sąd badał, czy osoba zaciągając kolejne zobowiązania była w stanie je spłacać, a więc to, czy osoba działała lekkomyślnie, czy jednak przyczyna jej niewypłacalności powstała później, już po zawarciu zobowiązań. Sądy bardzo często oddalały również wnioski, gdy suma majątku upadającego nie była w stanie zaspokoić kosztów postępowania upadłościowego. Na koszty tego postępowania składały się przede wszystkim opłaty od wniosku czy też wynagrodzenie syndyka, doradcy albo też zarządcy. Dziś w upadłości konsumenckiej te przesłanki nie mają zastosowania.

Aktualnie to Skarb Państwa, czyli sąd rejonowy, który prowadzi takie postępowanie, pokrywa koszty postępowania upadłościowego, oczywiście tylko tymczasowo, bowiem to one podlegają zaspokojeniu w pierwszej kolejności z likwidacji majątku upadłego.

Etapy postępowania upadłościowego

W tej materii również zaszło bardzo wiele zmian. Dotychczas w zasadzie postanowienie o ogłoszeniu upadłości było wydawane praktycznie na końcu postępowania. Dziś postanowienie takie wydawane jest w zasadzie od razu. Po złożeniu wniosku oraz po zweryfikowaniu przez sąd, że brak jest przesłanek negatywnych dla ogłoszenia upadłości, wydaje on postanowienie, w którym ogłasza upadłość danej osoby. Następnie wyznacza też doradcę restrukturyzacyjnego, czyli w zasadzie syndyka, który dokonuje wszystkich czynności w tym postępowaniu, a przede wszystkim szuka majątku upadłego, a dalej ustala tryb postępowania, tryb likwidacji majątku oraz oczywiście pomaga sporządzić plan spłaty wierzycieli.

Bardzo istotną kwestią jest ustalenie planu spłaty wierzycieli. Jest to kolejny etap postępowania, w którym to wierzyciele mają możliwość reagowania na postanowienia sądu, a także mogą kwestionować sposób ich spłaty, wysokość spłat i okres spłaty. Na czas wykonywania spłaty, jako osoba upadła, zobowiązani jesteśmy do przekazania zarządu własnym majątkiem na rzecz doradcy.

Plan spłaty wierzycieli i jego wykonanie

Sam plan spłaty uzależniony jest w dużej mierze od tego, w jaki sposób doprowadzono do tej upadłości. Niegdyś przyczynienie się do powstania upadłości skutecznie uniemożliwiało wydanie takiego postanowienia przez sąd. Dziś może istotnie wpłynąć na sposób spłaty, wysokości spłaty i jej okres. Sąd upadłościowy bada sposób przyczynienia się dłużnika do powstania zaległości, a przede wszystkim to, czy brak spłaty był jego celowym działaniem, podjętym z zamiarem, czy też wynikał np. z utraty pracy, która to oceniana jest jako przesłanka niezależna. W pierwszym, opisanym przypadku dłużnik będzie zatem spłacał zobowiązania dłużej, tj. od min. 36 miesięcy do siedmiu lat. Tym samym suma zaległości, która zostanie dłużnikowi umorzona, będzie mniejsza, a okres braku zarządu własnym majątkiem znacząco się wydłuży. W przypadku gdy sąd nie znajdzie żadnych przesłanek naszej winy, to ten czas wyniesie tylko trzy lata, czyli będzie ponad dwa razy krótszy.

Na czym polega upadłość konsumencka?

W wielu krajach zachodniej Europy również istnieje możliwość ogłoszenia upadłości. W Wielkiej Brytanii, skąd Ministerstwo Sprawiedliwości czerpało pewną inspirację, tworząc te przepisy, możliwość taka przewidziana jest tylko raz w życiu. W Polsce ustalono, że opcja ta będzie możliwa raz na 10 lat, co przez wielu ekspertów oceniane jest zdecydowanie negatywnie. Samą istotą takiego postępowania jest danie człowiekowi drugiej szansy i wyjścia ze spirali zadłużenia, pomoc w wyjściu na prostą.

W przypadku takiego postępowania w grę wchodzi całkowite umorzenie długów albo znacznej ich części. Umorzenie będzie możliwe tylko w przypadku, gdy sąd lub tymczasowy nadzorca sądowy udowodnią, że dłużnik nie posiada majątku. Dodatkowo sąd musi stwierdzić, że taka osoba jest trwale niezdolna do spłaty zobowiązań. Chodzi na przykład o sytuacje, w których bankrut jest trwale niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej, a wynika to np. ze stanu zdrowia, który jest potwierdzony orzeczeniem lekarskim, a to z kolei wskazuje, że osoba ta jest niezdolna do jakiejkolwiek pracy. Zatem przypadek ten będzie występował rzadziej.

Sąd może również ustalić, że niezdolność do spłaty nie ma u dłużnika charakteru ciągłego i podjąć decyzję o warunkowym umorzeniu zobowiązań – wtedy dłużnik pozostaje w pięcioletnim okresie „zawieszenia”, podczas którego może zostać złożony wniosek o ustalenie planu spłaty, a w konsekwencji obowiązek uregulowania, chociażby częściowego, zobowiązań upadłego. Podczas tego okresu upadły musi np. składać sądowi coroczne sprawozdania dotyczące swojej sytuacji finansowej.

Jak Państwo widzą, tematyka ta jest bardzo rozbudowana. Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze wiele kwestii związanych m.in. z zarządem majątkiem upadłego i kwestiami małżeńskimi, bądź też możliwością cofnięcia określonych czynności, których upadły dokonywał w ostatnich latach. W każdym przypadku przed podjęciem decyzji o złożeniu wniosku o ogłoszenie upadłości do sądu, a także już na etapie składania polecam skorzystać z pomocy specjalisty.