Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przed urzędem skarbowym przez podatnika

• 2024-02-12
• Autor: Marcin Sądej

Powszechnie znaną i stosowaną instytucją pozwalającą na uniknięcie odpowiedzialności karnoskarbowej jest czynny żal. Należy jednak pamiętać, że nie w każdej sytuacji istnieje możliwość złożenia czynnego żalu. Opcja ta jest wykluczona m.in. w przypadku, gdy urząd skarbowy wszczął postępowanie lub kontrolę podatkową. W tych sytuacjach podatnik może natomiast dobrowolnie poddać się odpowiedzialności przed urzędem skarbowym. W poniższym artykule zastanowimy się nad podstawowymi elementami konstrukcyjnymi dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Odpowiedzialność karnoskarbowa podatników

Odpowiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe lub odpowiedzialności za wykroczenie skarbowe podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony pod groźbą kary przez Kodeks karny skarbowy obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Katalog czynów zabronionych, które dzielą się na przestępstwa i wykroczenia skarbowe, został ujęty w Kodeksie karnym skarbowym (K.k.s.). Klasycznymi przykładami czynów zabronionych przez Kodeks jest niezapłacenie podatku lub zaliczki w terminie czy też niezłożenie wymaganej deklaracji podatkowej.

Kiedy możliwe jest skorzystanie z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przed US?

Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności (dalej: DPO) jest rodzajem środka karnego przewidzianego w przepisach K.k.s. Zgodnie z art. 17 K.k.s. sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

1) uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;

2) sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;

3) sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną;

4) uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Niedopuszczalne jest udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli:

1) przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;

2) przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach nadzwyczajnego obostrzenia kary;

3) zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu.

Jakie warunki muszą być spełnione, aby możliwe było dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przed US?

Przejdźmy teraz do szczegółowego omówienia procedury prowadzącej do dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

Wniosek w przedmiotowym zakresie podatnik składa do finansowego organu postępowania przygotowawczego (najczęściej będzie to naczelnik US) przed wniesieniem aktu oskarżenia do sądu. Przed pierwszym przesłuchaniem naczelnik US zobligowany jest pouczyć sprawcę o możliwości złożenia wniosku o DPO. Sprawca składając wniosek jest zobowiązany:

1) uiścić należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona;

2) uiścić tytułem kary grzywny kwotę odpowiadającą co najmniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwotę odpowiadającą co najmniej jednej dziesiątej tego wynagrodzenia;

3) uiścić co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania;

4) wyrazić wniosek na przepadek przedmiotów.

Zgodnie z art. 145 K.k.s. – w razie wystąpienia przez sprawcę o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego może zamiast aktu oskarżenia wnieść niezwłocznie do sądu wniosek o udzielenie takiego zezwolenia. Uzasadnienie wniosku może być ograniczone do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budzą wątpliwości, a ponadto innych okoliczności świadczących o tym, że w danej sprawie można zezwolić na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, w szczególności ze względu na to, że jest to wystarczające dla zaspokojenia uzasadnionego interesu finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu.

Zwróćmy zatem uwagę, że naczelnik US ma w tym zakresie swobodę działania, ponieważ może, ale nie musi zastępować aktu oskarżenia wnioskiem podatnika o DPO.

Złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przygotowawczego uzależnia od wykonania obowiązku uiszczenia w całości wymagalnej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, a do tej chwili należność ta nie została uiszczona.

W kwestii udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd orzeka niezwłocznie na posiedzeniu. Sąd, uwzględniając wniosek, orzeka wyrokiem. Należy zatem zwrócić uwagę, że choć wniosek składa się do naczelnika US, to kwestię DPO rozpatruje sąd, który w tym zakresie orzeka wyrokiem.

Jakie korzyści osiąga podatnik z tytułu skorzystania z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności przed US?

Końcowo zastanówmy się, jakie korzyści może osiągnąć sprawca, korzystając z instytucji DPO. W tym zakresie trzeba odnieść się do art. 18 K.k.s., który podaje, że sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka:

1) tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę;

2) przepadek przedmiotów tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę, a w razie niemożności ich złożenia – uiścił ich równowartość pieniężną.

Prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego. Natomiast uiszczenie określonej kwoty tytułem kary grzywny za przestępstwo skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności nie stanowi przesłanki recydywy skarbowej.

Choć powszechną instytucją stosowaną przez sprawców w zakresie uniknięcia poważnych sankcji finansowych z uwagi na popełnienie czynu zabronionego jest czynny żal, to jednak mogą pojawić się sytuacje, w którym skorzystanie z tej formy nie jest możliwe. W takich okolicznościach konieczne jest sięgnięcie do regulacji stanowiących o dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności przed US.