Podział majątku po rozwodzie

• Autor: Joanna Korzeniewska

Rozwód to bardzo trudne doświadczenie, towarzyszą mu często emocje i stres, a postępowanie może ciągnąć się latami. Niestety, nie rzadko nie jest to koniec wojny i kłopotów. W zdecydowanej większości przypadków w trakcie małżeństwa małżonków łączy ustrój wspólnoty majątkowej, a rozwód oznacza jej ustanie i konieczność dokonania podziału majątku wspólnego.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego i osobistego małżonków?

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami ustrój wspólnoty majątkowej, co zostało opisane w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.), chyba że małżonkowie zawarli umowę majątkową małżeńską i za pomocą tej umowy rozszerzyli, ograniczyli lub znieśli wspólnotę majątkową. Większość małżeństw nie decyduje się na ten krok i dlatego też wśród nich tradycyjnie panuje ustrój wspólnoty ustawowej.

Przy ustawowej wspólnocie majątkowej do majątku wspólnego wchodzą wszystkie elementy majątku nabyte w trakcie małżeństwa oraz dochody, w szczególności dochody z wynagrodzenia za pracę lub z działalności gospodarczej. Do wyjątków, które nie wchodzą w skład majątku wspólnego, należą:

• przedmioty nabyte przed powstaniem wspólnoty majątkowej,
• przedmioty nabyte w drodze dziedziczenia, darowizny lub zapisu, chyba że darczyńca czy spadkodawca wyraźnie zastrzegł, że przedmiot ma być podarowany lub odziedziczony przez oboje małżonków,
• elementy majątku wynikające ze wspólności majątkowej łącznej podlegającej innym przepisom niż Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• prawa niezbywalne mogące przysługiwać jednej osobie,
• przedmioty do użytku osobistego,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za rozstrój zdrowia lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę,
• nagrody za osobiste osiągnięcia małżonka (ale nie np. wygrana w totolotka, bo to nie jest osobiste osiągnięcie, ale nagroda za osiągnięcia np. literackie już tak),
• przedmioty nabyte w zamian za przedmioty z majątku osobistego (np. ktoś przed ślubem nabył nieruchomość, sprzedał ją i za te pieniądze kupił mieszkanie lub coś innego).

Generalnie to, co kupione, zarobione w trakcie małżeństwa, wchodzi w skład wspólnoty majątkowej. Zasadą jest więc wspólna własność, a wyjątkiem to, że coś wchodzi w skład majątku osobistego. Do najistotniejszych wyjątków należy majątek nabyty przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę oraz przedmioty do użytku osobistego (ubrania, kosmetyki, biżuteria).

Sposoby podziału majątku wspólnego – sądowy oraz umowny podział majątku

Z chwilą ustania małżeństwa ustaje również wspólnota majątkowa. Zarobki i majątek uzyskane po rozwodzie wchodzą jedynie do majątku osobistego. Co jednak z majątkiem nabytym w trakcie małżeństwa? Wspólnota tak zwana łączna bezudziałowa zamienia się we wspólnotę w częściach ułamkowych i może zostać podzielona. Nie ma obowiązku przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego, ale często małżonkowie chcą sprawy majątkowe uregulować.

Istnieją dwie możliwości dokonania podziału majątku wspólnego – u notariusza lub też w ramach specjalnego postępowania sądowego. Każde z tych rozwiązań ma swoje plusy i minusy. Nie ulega wątpliwości, że dokonanie podziału majątku u notariusza jest prostsze i szybsze. Jest jednak pewien istotny haczyk, gdyż jest to możliwe jedynie wówczas, gdy małżonkowie doszli do porozumienia i są w stanie dokonać tego podziału polubownie. Notariusz nie ma bowiem żadnych władczych uprawnień pozwalających mu na wydawanie rozstrzygnięć w sprawach spornych.

Należy przy tym zaznaczyć, że nie zawsze konieczne i niezbędne jest korzystanie z usług notariusza, gdyż jeśli w grę wchodzą jedynie ruchomości (np. samochód, meble, sprzęt RTV i AGD), wtedy wystarczy zwykła umowa pisemna między byłymi małżonkami. Mogą oni w niej po prostu ustalić, że np. jedno z nich bierze sprzęt A, a drugie sprzęt B, ewentualnie jedno z nich bierze samochód i spłaca małżonkowi połowę jego wartości. Jeśli małżonek ma takie życzenie, może także przekazać swój udział nieodpłatnie, może też zgodzić się na przekazanie określonych składników majątku nawet przekraczających wartością połowę majątku. Może bowiem nim dysponować według swojej woli.

Jeśli jednak w skład majątku wspólnego wchodzi prawo własności nieruchomości, wówczas umowa taka musi zostać zawarta u notariusza, gdyż wszelkie czynności prawne dotyczące nieruchomości muszą być zawarte w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności. Małżonkowie i wtedy mają spore pole manewru, jeśli chodzi o podejmowanie decyzji. Istnieją pewne prawne ograniczenia, np. nie można wydzielić działek poniżej określonej powierzchni.

Jeśli małżonkowie nie mają pewności, jak ująć zapisy umowne, jaką powinny przybrać postać i treść, można udać się do notariusza celem sporządzenia umowy, nawet jeśli nie mają oni nieruchomości. To, że nie ma prawnego obowiązku zachowania takiej formy, nie oznacza, że nie jest to możliwe.

Niestety nie zawsze małżonkowie potrafią dojść do porozumienia i wówczas nie można dokonać podziału majątku spadkowego u notariusza. Wtedy niezbędne jest złożenie wniosku do sądu rejonowego. Należy przy tym zaznaczyć, że przy zgodnym planie podziału ustalonym przez małżonków nie ma również przeszkód, aby sprawa została rozstrzygnięta w sądzie. Przeprowadzenie podziału u notariusza to jedynie prawo, a nie obowiązek.

Wniosek złożony w sądzie powinien zawierać szereg informacji, a do najważniejszych z nich należą m.in.:

• wskazanie składników majątku wspólnego,
• wykazanie, że strony były małżeństwem oraz że orzeczono rozwód poprzez dołączenie wyroku rozwodowego,
• przedstawienie propozycji podziału majątku wspólnego.

Oprócz tego należy przedstawić inne informacje, jakie muszą być w każdym piśmie wszczynającym postępowanie (dane stron, żądanie, uzasadnienie). Najważniejsze jednak jest wskazanie elementów majątku wspólnego oraz propozycji podziału. Istnieją następujące możliwości dokonania podziału majątku wspólnego:

• przyznanie małżonkom określonych składników majątku wspólnego tak, aby wypadało to po równo dla każdego z nich bez obowiązku spłaty,
• przyznanie całości lub części składników majątku wspólnego z obowiązkiem spłaty lub dopłaty na rzecz współmałżonka,
• podział fizyczny określonego składnika lub składników majątku wspólnego (taki podział rzeczy lub nieruchomości nie zawsze jest możliwy).
• podział do używania (korzystania),
• sprzedaż licytacyjna i podział uzyskanych środków.

Nierówne udziały w majątku wspólnym

Co do zasady, udziały małżonków są równe. Zasada ta, jak wiele innych, doznaje pewnych wyjątków. W określonych przypadkach istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, np. w stosunku 70% do 30% lub 60% do 40% – wszystko zależy od okoliczności danej sprawy. Ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnych jest możliwe i dopuszczalne wówczas, gdy spełnione zostaną dwie przesłanki:

• wystąpią ważne powody,
• małżonkowie w różnym stopniu przyczyniali się do powstania majątku wspólnego.

Nie określono wprost, jakie mogą być te ważne powody, ale nie ulega wątpliwości, że nie chodzi o sytuację, kiedy na skutek wspólnych ustaleń jedno z małżonków pracuje, utrzymuje dom, a drugie zajmuje się gospodarstwem domowym. Chodzi bardziej o sytuacje, gdy jedno celowo, uporczywie nie dokłada się do utrzymywania domu, trwoni majątek, zaciąga zobowiązania, jest hazardzistą lub alkoholikiem i wskutek tego nie przyczynia się do powstania majątku lub też właśnie go trwoni, czyli zubaża. Powinno to być działanie uporczywe oraz w pewnym sensie zawinione, oceniane negatywnie. W takich wypadkach ustalenie równych udziałów byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Jest to pewien rodzaj kary dla małżonka, który w sposób zawiniony nie przyczynił się w równym stopniu do powstania majątku wspólnego. Trzeba też podkreślić, że nie można żądać ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego, ale w majątku jako całości.

Podział majątku wspólnego często potrafi być długotrwały i skomplikowany. Jeśli byli małżonkowie potrafią się porozumieć, mogą dokonać podziału majątku u notariusza. Oprócz tego istnieje możliwość dokonania podziału w sądzie, zarówno gdy są zgodni, jak i wtedy, gdy pozostają w sporze. Istnieje kilka sposobów na dokonanie podziału majątku w zależności od okoliczności sprawy i składu tego majątku. Zasadniczo udziały w majątku są równe, ale w wyjątkowych sytuacjach istnieje możliwość ustalenia nierównych udziałów.