Podział majątku wspólnego w postępowaniu rozwodowym

• Autor: Joanna Korzeniewska

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami ustrój wspólnoty majątkowej, co zostało opisane w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.). Wyjątkiem jest sytuacja, kiedy to małżonkowie wprowadzą na mocy umowy zawartej w formie aktu notarialnego inny ustrój majątkowy. W dzisiejszym artykule omówimy sposoby podziału majątku wspólnego oraz warunki, jakie należy spełnić, aby sąd dokonał podziału w ramach postępowania rozwodowego.

Majątek wspólny w trakcie małżeństwa

Małżonkowie mają następujące możliwości:

• rozszerzenie wspólnoty majątkowej o dodatkowe elementy, które normalnie wchodziłyby w skład majątku osobistego,
• ograniczenie wspólnoty majątkowej o pewne elementy, które normalnie by wchodziły do majątku wspólnego,
• wprowadzenie rozdzielności majątkowej,
• wprowadzenie rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.

Zdecydowana większość małżeństw nie zawiera umów majątkowych małżeńskich i dlatego panuje wśród nich ustrój ustawowy. Przy ustawowej wspólnocie majątkowej do majątku wspólnego wchodzą wszystkie elementy majątku nabyte w trakcie małżeństwa oraz dochody, w szczególności dochody z wynagrodzenia za pracę lub z działalności gospodarczej. Do wyjątków, które nie wchodzą w skład majątku wspólnego, należą:

• przedmioty nabyte przed powstaniem wspólnoty majątkowej,
• przedmioty nabyte w drodze dziedziczenia, darowizny lub zapisu, chyba że darczyńca czy spadkodawca wyraźnie zastrzegł, że przedmiot ma być darowany obojgu małżonkom lub przez oboje dziedziczony,
• elementy majątku wynikające ze wspólności majątkowej łącznej podlegającej innym przepisom niż Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
• prawa niezbywalne mogące przysługiwać jednej osobie,
• przedmioty do użytku osobistego,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za rozstrój zdrowia lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę,
• nagrody za osobiste osiągnięcia małżonka (ale nie np. wygrana w totolotka, bo to nie jest osobiste osiągnięcie),
• - przedmioty nabyte w zamian za przedmioty z majątku osobistego (np. ktoś miał dom przed ślubem, sprzedał go i za te pieniądze kupił mieszkanie).

Wspólnota majątkowa małżeńska jest tak zwaną współwłasnością łączną bezudziałową, co oznacza, że nie ma wyodrębnionych udziałów i w trakcie trwania małżeństwa nie można nimi dysponować (poza wyjątkami typu sporządzenie testamentu). Nie można też dokonywać podziału majątku, póki trwa wspólnota majątkowa. Wspólnota zaś ustaje wskutek ustania małżeństwa (czy to przez rozwód, czy przez śmierć jednego z małżonków), albo też wskutek ustanowienia rozdzielności majątkowej (umownej lub sądownej) albo separacji. Można też dokonać podziału majątku wspólnego w osobnym postępowaniu lub podczas postępowania rozwodowego.

Możliwość dokonania podziału majątku w trakcie rozwodu

Z chwila rozwiązania związku małżeńskiego ustaje również i wspólnota majątkowa (o ile nie została wcześniej rozwiązana w inny sposób). Zarobki i majątek uzyskane po rozwodzie wchodzą jedynie do majątku osobistego. Co jednak z majątkiem nabytym w trakcie małżeństwa? Wspólnota tak zwana łączna bezudziałowa zamienia się we wspólnotę w częściach ułamkowych i może zostać podzielona.

Nie ma obowiązku przeprowadzenia postępowania o podział majątku wspólnego, ale często małżonkowie chcą sprawy majątkowe uregulować. Najprostszym i najszybszym rozwiązaniem wydaje się być przeprowadzenie postępowania podziału majątku w trakcie postępowania rozwodowego. Czasem rzeczywiście się to zdarza, ale w praktyce ma to miejsce bardzo rzadko, mimo że ustawodawca wprowadził taką możliwość.

Trzeba wspomnieć, że nie ma przeszkód ku temu, aby w każdym momencie małżeństwa – niezależnie od tego, czy toczy się postępowanie o rozwód, czy nie – zawrzeć stosowną umowę u notariusza. Oprócz tego istnieje możliwość złożenia odpowiedniego wniosku w ramach postępowania rozwodowego, np. w pozwie o rozwód lub też później, w trakcie postępowania. Wniosek taki powinien odpowiadać wymogom pisma procesowego, m.in. musi zostać odpowiednio opłacony, powinny być zidentyfikowane strony, sąd, a przede wszystkim należy w nim zawrzeć konkretnie sformułowane, precyzyjne żądanie. Oznacza to, że nie wystarczy ogólnie napisać – wnoszę o dokonanie podziału majątku wspólnego, ale należy wskazać elementy majątku wspólnego, które mają zostać podzielone, a także, w jaki sposób ma zostać dokonany podział.

Aby móc dokonać podziału majątku wspólnego, musi zostać spełniony bardzo istotny warunek, a mianowicie jest to możliwe jedynie wówczas, gdy przeprowadzenie podziału majątku nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu. Jest to pojęcie nieostre i za każdym razem do sędziego należy decyzja, czy w danym przypadku podział majątku spowoduje nadmierną zwłokę, czy nie. W praktyce jednak sądy rzadko się na to decydują i najczęściej odmawiają podjęcia się podziału majątku, zostawiając tę sprawę do osobnego postępowania w sądzie rejonowym, chyba że naprawdę sprawa jest prosta i szybka.

Według Sądu Najwyższego, aby stwierdzić, że podział majątku może zostać przeprowadzony bez zbędnej zwłoki, nie wystarczy sam fakt, że małżonkowie są zgodni, ale również wyjaśnienie spornych okoliczności wymaga przeprowadzenia dowodowego w ograniczonym zakresie. Możliwe jest również jedynie częściowe przeprowadzenie postępowania o podział majątku wspólnego, np. dokonanie tylko podziału nieruchomości, gdyż najczęściej jest to kluczowy składnik majątku wspólnego i ma największe znaczenie dla małżonków. Często bowiem kwestia tego, jak zostanie podzielona nieruchomość, wpływa w istotny sposób na dalsze życie byłych małżonków i na to, gdzie będą mieszkać. W praktyce jednak bardzo rzadko sędziowie decydują się na to, by podzielić majątek jednocześnie z przeprowadzeniem postępowania rozwodowego. Małżonkowie, nawet jeśli są zdecydowani na rozwód i dochodzi do rozwodu bez orzekania o winie, są w sporze co do podziału majątku wspólnego. Dlatego też często sędziowie odmawiają rozpoznania takiego wniosku, chyba że strony rzeczywiście wykażą, że nie przedłuży to postępowania i nie ma konieczności prowadzenia skomplikowanego postępowania dowodowego.

Sposoby podziału majątku wspólnego

Istnieje kilka sposobów na dokonanie podziału majątku wspólnego. To, jaki zostanie wybrany, uzależnione jest w dużej mierze od woli stron, ale również możliwości dokonania podziału. Możliwe jest więc dokonanie podziału majątku w następujący sposób:

• przyznanie małżonkom określonych składników majątku wspólnego tak, aby wypadało to po równo dla każdego z nich bez obowiązku spłaty,
• przyznanie całości lub części składników majątku wspólnego z obowiązkiem dopłaty na rzecz współmałżonka,
• podział fizyczny określonego składnika (składników) majątku wspólnego,
• podział do używania (korzystania),
• sprzedaż licytacyjna i podział uzyskanych środków.

Małżonek wnoszący o dokonanie podziału majątku wspólnego powinien we wniosku zawrzeć propozycję tego podziału. Największe emocje oraz problemy wiążą się z najcenniejszymi składnikami majątku, takimi jak nieruchomość czy też pojazdy mechaniczne itp. Możliwość podziału nieruchomości zależna jest w dużym stopniu od jej rodzaju, np. czy to jest dom jednorodzinny, czy mieszkanie, czy jest to dom parterowy, piętrowy, jak jest zbudowany. Mieszkania nie da się zasadniczo podzielić fizycznie, czyli „zrobić” z niego osobne nieruchomości. Z kolei dom piętrowy można czasem podzielić tak, aby jeden z małżonków zajmował parter, a drugi piętro. Wszystko zależy od okoliczności danego przypadku oraz woli stron. Czasem jedno z małżonków przejmuje w całości nieruchomość i spłaca drugiego, chyba że drugi z małżonków z jakichś względów zgadza się na to, żeby go nie spłacać (często wtedy ten, co przejmuje nieruchomość, bierze też na siebie spłatę kredytu). Sprzedaż nieruchomości lub innych składników majątku jest ostatecznością, przeprowadzaną wówczas, gdy małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia, ale nie dzieje się to w ramach postępowania rozwodowego.

Z chwilą zawarcia małżeństwa z mocy ustawy powstaje wspólnota majątkowa, co oznacza, że to, co się nabędzie lub zarobi w trakcie trwania małżeństwa, wejdzie do majątku wspólnego. Z chwilą ustania małżeństwa, wspólnota ustaje i powstaje możliwość, acz nie obowiązek, dokonania podziału. Możliwe jest przeprowadzenie tego w ramach postępowania rozwodowego, ale tylko wówczas, gdy nie przedłuży to nadmiernie postępowania, a więc strony powinny być zgodne. Nie ma jednego sposobu na dokonanie podziału majątku, a wybór zależy od woli stron, składników majątku oraz okoliczności danej sprawy.