Uprawomocnienie się nabycia spadku

• r.pr. Eliza Polachowska

Nabycie spadku przez uprawnione do tego osoby to nie tylko wstąpienie w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego. Prawomocne postanowienie sądu w tym przedmiocie wywołuje także obowiązki podatkowe. W dzisiejszym artykule omówiona zostanie tematyka uprawomocnienia się spadku.

Uprawomocnienie się spadku – kto może złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (K.c.) – spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku, którą jest śmierć spadkodawcy. W tym momencie prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą na jedną lub kilka osób. W literaturze określa się, że nabycie spadku następuje z mocy samego prawa (ex lege). Oznacza to, że już w chwili śmierci spadkodawcy uprawnione osoby dziedziczą po zmarłym. Jednakże, aby wykazać to prawo wobec osób trzecich, należy legitymować się stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Zgodnie z art. 1025 § 1 K.c. sąd na wniosek osoby mającej w tym interes prawny stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Natomiast notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Oba te dokumenty są równoważne pod względem prawnym i stwierdzają, że osoba, która je uzyskała, jest spadkobiercą. Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia osoby mającej interes. Należy zatem to stwierdzenie rozumieć szeroko. Przykładowo wymienia się tu przede wszystkim spadkobierców, ich wierzycieli, uprawnionych do zachowku, wierzycieli spadkodawcy.

Uprawomocnienie się spadku – tryb postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku

Postępowanie sądowe o stwierdzenie nabycia spadku sąd wszczyna na wniosek. Do prowadzenia sprawy właściwy jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Wniosek powinien spełniać wymogi pozwu z art. 187 Kodeksu postępowania cywilnego z tą różnicą, że zamiast pozwanego należy wymienić zainteresowanych w sprawie. Opłata od wniosku wynosi 100 zł. W omawianym postępowaniu można równocześnie złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Ta czynność podlega dodatkowej opłacie 100 zł. Stwierdzenie nabycia spadku może nastąpić po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku. Wynika to z faktu, że w wymienionym terminie spadkobiercy powinni złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Sąd spadku bada przede wszystkim, kto jest spadkobiercą i czy spadkodawca pozostawił testament. Jeżeli zostanie uprawdopodobnione, że testament znajduje się u określonej osoby, wzywa się ją do złożenia testamentu. Następnie sąd dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia.

W odróżnieniu od procesu cywilnego, w którym to strony toczące spór mają obowiązek udowodnienia swoich racji, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd działa z urzędu. To oznacza, że strony nie mają obowiązku udowadniania swoich twierdzeń. Za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie przez zgłaszającego się spadkobiercę. Obejmuje ono oświadczenie o testamentach spadkodawcy i o istnieniu bądź nie osób dziedziczących ze spadkobiercą lub wyłączających ich od dziedziczenia. Jeżeli zapewnienie nie było złożone albo okazało się niewystarczające, sąd wzywa spadkobierców przez ogłoszenie. Umieszcza się je w piśmie poczytnym na całym obszarze Państwa i podaje publicznie do wiadomości w ostatnim miejscu pobytu spadkodawcy. Następuje to z reguły w budynku urzędu gminy. Po upływie trzech miesięcy sąd, po przeprowadzeniu rozprawy, wydaje stosowne postanowienie, w którym wymienia spadkodawcę, wszystkich spadkobierców i wysokość przysługujących im udziałów.

Uprawomocnienie się spadku – data uprawomocnienia się spadku

Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku staje się prawomocne po upływie 21 dni od jego ogłoszenia, jeżeli nie zostanie zaskarżone. Po tym terminie uprawnione osoby powinny zwrócić się do sądu o wydanie odpisu orzeczenia ze stwierdzeniem prawomocności, uiszczając opłatę 20 zł. Prawomocne postanowienia i akty poświadczenia dziedziczenia wpisuje się do Rejestru Spadkowego.

Kodeks postępowania cywilnego przewiduje możliwość zmiany bądź uchylenia prawomocnego postanowienia stwierdzającego nabycie spadku. Sąd z urzędu uchyli orzeczenie albo akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli dotyczyły osoby uznanej za zmarłą lub której zgon został stwierdzony postanowieniem sądu, które zostało uchylone. Jeżeli się okaże, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu, sąd zmienia to postanowienie, stwierdzając nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. Nie jest ograniczony żadnym terminem w odróżnieniu od sytuacji, gdy wnioskodawca był uczestnikiem postępowania, którego orzeczenie chce zmienić. Wówczas wniosek musi zgłosić przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał możliwość powołania się na okoliczności, których nie mógł powołać w poprzednim postępowaniu. Może to być pojawienie się nowych spadkobierców, odnalezienie testamentu spadkodawcy bądź podważenie ważności dokumentu, na podstawie którego doszło do dziedziczenia. Sąd zmienia z urzędu orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku albo uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli ulegnie zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone. Ma to miejsce w przypadku uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Uprawomocnienie się spadku – konsekwencje i obowiązki spadkodawcy

Jak już pisałam o tym wcześniej, prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia stwarza domniemanie prawne, że osoba, która je uzyskała, jest spadkobiercą. To wywołuje ten skutek, że osobie uprawnionej przysługują prawa, ale też ciążą na niej stosowne obowiązki. Jednym z nich jest obowiązek podatkowy, wynikający z ustawy o podatku od spadków i darowizn. Sąd oraz notariusz są bowiem zobowiązani przekazywać informacje do urzędu skarbowego o nabyciu spadku przez określone osoby. Generalnie osoby takie będą zobowiązane złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego – którym jest przyjęcie spadku – właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru. Jest to druk SD-3. Natomiast w stosunku do członków najbliższej rodziny, zaliczonej do I grupy podatkowej ustawa przewiduje możliwość zwolnienia od podatku, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku. Dotyczy to małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy. Dokonuje się tego na druku SD-Z2. Niedokonanie zgłoszenia w powyższym terminie powoduje opodatkowanie na zasadach ogólnych. Zgłoszenie nie dotyczy majątku o wartości nieprzekraczającej 9637 zł, nabytego po danej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.

Podsumowując, gdy decydujemy się formalnie uregulować kwestię nabycia spadku, warto zasięgnąć fachowej porady, aby nie przeoczyć ważnych dla nas uprawnień ani obowiązków.