Darowizny między małżonkami - czy są dopuszczalne?

• Marcin Sądej

Darowizny dokonywane między członkami najbliższej rodziny są zjawiskiem powszechnym. Warto jednak zastanowić się, w jaki sposób prezentuje się zagadnienie dopuszczalności zawierania umowy darowizny pomiędzy małżonkami w różnych ustrojach małżeńskich. Problematyka ta będzie przedmiotem naszej analizy.

Zasady dokonywania darowizn między małżonkami

Przepisy odnoszące się do darowizn nie różnicują sposobu zawierania umowy od okoliczności takiej, że stronami umowy są małżonkowie. Będziemy zatem opierać się na przepisach ogólnych. W myśl art. 888 Kodeksu cywilnego (K.c.) – darowizna to umowa, w ramach której jedna strona (będąca darczyńcą) zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz drugiej strony (będącej obdarowaną) kosztem swojego majątku.

Analiza powyższego zapisu prowadzi do wniosku, że podstawową cechą umowy darowizny jest jej nieodpłatność. Darczyńca dokonuje określonego świadczenia na rzecz obdarowanego, który otrzymuje przysporzenie majątkowe (w postaci zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów) i nie jest zobowiązany do żadnego świadczenia wzajemnego.

Dodatkowo wskażmy, że owo uzyskanie przysporzenia majątkowego polega przeważnie na nabyciu prawa własności określonego składnika majątkowego. Darowizna polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę.

Jak podaje art. 890 K.c. – oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, przy czym umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Zasadniczo zatem darowizny innych składników niż nieruchomości nie wymagają formy pisemnej. Darowizna staje się ważna już przez sam fakt jej dokonania. Należy zaznaczyć, że przepisy ustawy nie wymagają żadnej szczególnej formy oświadczenia obdarowanego o przyjęciu darowizny.

Pamiętajmy także, że darowizna jest dwustronną umową. Dla zaistnienia umowy darowizny konieczne jest złożenie oświadczenia darczyńcy o przekazaniu darowizny oraz oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu.

Wpływ ustroju małżeńskiego na dopuszczalność darowizn pomiędzy małżonkami

Jak wskazaliśmy, darowizna najczęściej przybiera postać przesunięcia własności składnika majątkowego pomiędzy darczyńcą a obdarowanym. Trzeba bowiem pamiętać, że darowizna to czynność prawna o charakterze rozporządzającym. W takim razie bardzo ważne jest zatem ustalenie, w jaki sposób kształtują się stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami, a te zależne są od przyjętego ustroju małżeńskiego.

Jeżeli mamy do czynienia z rozdzielnością majątkową zwaną również intercyzą, to każdy z małżonków posiada swój odrębny majątek i nie mamy do czynienia z majątkiem wspólnym. Nawet jeżeli małżonkowie nabywają wspólną rzecz, to można w niej wyodrębnić konkretny udział należący do każdego z nich. W konsekwencji w tym wariancie możliwe jest dokonywanie swobodnych darowizn pomiędzy majątkami osobistymi małżonków. Mamy bowiem do czynienia z dwiema odrębnymi masami majątkowymi, w zakresie których może dochodzić do przesunięć określonych składników i praw własności.

Na marginesie dodajmy, że darowizna dokonywana między małżonkami w ustroju rozdzielności majątkowej również może korzystać z całkowitego zwolnienia od podatku od darowizn na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Nieco inaczej zagadnienie to przedstawia się w przypadku małżonków pozostających w ustroju wspólności małżeńskiej.

Istotą wspólności małżeńskiej jest bowiem współwłasność łączna istniejąca między małżonkami. Cechuje się ona bezudziałowym charakterem, co oznacza, że każdy z małżonków ma pełne prawo do każdego składnika majątku objętego wspólnością.

Oprócz majątku wspólnego każdy z małżonków ma również prawo do posiadania majątku odrębnego. Katalog składników, które wchodzą do majątku odrębnego, został wymieniony w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.). Do majątku odrębnego małżonków wchodzą również składniki majątku nabyte przez małżonków przed zawarciem związku małżeńskiego.

Podobnie jak w przypadku małżonków w ustroju rozdzielności, także i w tym wariancie dopuszczalne jest dokonywanie darowizn pomiędzy majątkami odrębnymi małżonków.

Darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego małżonków

Bardziej problematyczne mogą być sytuacje, w których dochodzi do przesunięć majątkowych pomiędzy majątkami osobistymi małżonków a istniejącym majątkiem wspólnym. Na pierwszy ogień weźmy przypadek, gdy dochodzi do przysporzenia z majątku osobistego do majątku wspólnego.

Pamiętajmy, że cechą majątku wspólnego jest jego bezudziałowy charakter, a każdy składnik majątku stanowi własność każdego z małżonków. Jeżeli zatem małżonek dokona transferu określonego składnika z majątku osobistego do majątku wspólnego, to wciąż będzie on właścicielem tegoż składnika. Nie zmienia się zatem prawo własności, lecz zmieni się jedynie kwestia organizacyjna. Nie można zatem powiedzieć, że dochodzi w tym przypadku do darowizny.

Darowizny z majątku wspólnego do majątku osobistego małżonków

Drugą możliwością jest dokonanie przesunięcia pomiędzy majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym małżonków. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że takie przesunięcie może być odebrane jako forma podziału majątku wspólnego, ponieważ prawo własności będzie przysługiwało wyłącznie jednemu z małżonków. Jak wskazuje art. 35 K.r.o. – w czasie trwania wspólności małżeńskiej nie można dokonywać żadnej czynności zmierzającej do podziału wspólnego majątku. Istnieje zatem ryzyko podważenia tego rodzaju darowizny.

Podsumowując naszą analizę, należy wskazać, że kwestia dopuszczalności dokonywania darowizn między małżonkami determinowana jest przede wszystkim ustrojem majątkowym funkcjonującym między nimi. Sporo wątpliwości powstaje w przypadku darowizn pomiędzy majątkiem wspólnym a majątkami osobistymi małżonków, dlatego też w tym zakresie warto zasięgnąć porady specjalisty.