Większość z nas jako małżeństwo ma wspólny majątek. W życiu codziennym mogą pojawić się jednakże sytuacje, co do których możemy mieć wątpliwości, czy nasze działanie jest zgodne z prawem i czy nie pociągnie za sobą negatywnych dla nas konsekwencji. Dzisiejszy artykuł przybliży materię związaną z majątkiem w czasie trwania związku małżeńskiego, jak również po jego ustaniu.
Niewiele małżeństw decyduje się na zawarcie intercyzy przed zawarciem związku małżeńskiego. Przeważnie małżonkowie pozostają w ustroju wspólności majątkowej, która powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa. Bez znaczenia pozostaje fakt, czy zostały one nabyte przez oboje małżonków, czy przez jednego z nich. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (K.r.o.) stanowi, że rzeczy nieobjęte wspólnością należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Tylko, że to, co obejmuje majątek wspólny, jest wyliczeniem przykładowym. Stanowi o tym zwrot „w szczególności”. W konkretnym przypadku nieraz trudno jest zakwalifikować dany składnik czy faktycznie należy on do majątku wspólnego. Łatwiejszą metodą – w mojej ocenie- wydaje się być przyporządkowywanie danej rzeczy pod katalog majątku osobistego, który jest wyliczeniem wyczerpującym. To co się w nim nie mieści, w razie wątpliwości, należy zaliczyć do majątku wspólnego. Przepisy Kodeksu rodzinnego zaliczają do niego, przykładowo pobrane wynagrodzenie za pracę, dochody z majątku wspólnego i z majątków osobistych każdego z małżonków. W czasie trwania wspólności ma ona status tzw. wspólności łącznej, bezudziałowej. Żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego ani rozporządzać udziałem, który mu przypadnie w razie ustania wspólności. Każdy z małżonków może korzystać z rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego i je współposiadać w zakresie, jaki da się pogodzić z takim samym prawem drugiego małżonka. K.r.o. stanowi, że każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym. Z drugiej jednak strony wymaga od nich współdziałania w tym zarządzie. Objawia się to w obowiązku udzielania sobie nawzajem informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem, o zobowiązaniach go obciążających. Trudności w wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym, jego trwonienie zalicza się do „ważnych powodów” ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Poza tym przepisy kodeksu rodzinnego wymieniają czynności, które dla swej ważności wymagają zgody drugiego małżonka, przykładowo zbycie i odpłatne nabycie nieruchomości. Małżonek ma prawo również wyrazić sprzeciw wobec czynności zarządu majątkiem wspólnym, jeżeli oczywiście będzie o niej wcześniej wiedział. Jeżeli jeden z małżonków odmawia zgody albo trudno jest się z nim porozumieć zawsze można wystąpić na drogę sądową o zezwolenie na dokonanie czynności. Sąd udziela zezwolenia, jeżeli dokonania czynności wymaga dobro rodziny.
WAŻNE!
Wspólność ustawowa, w czasie jej trwania ma charakter bezudziałowy. Udziały pojawiają się dopiero w momencie jej ustania.
Wspólność ustawowa powstaje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa. Powyższe oznacza, że jego ustanie wskutek śmierci, orzeczenia rozwodu albo unieważnienia małżeństwa powoduje zakończenie wspólności ustawowej. Jej koniec może nastąpić także w czasie trwania małżeństwa. Dzieje się tak w przypadku zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, ustanawiającej rozdzielność majątkową albo sądowego orzeczenia rozdzielności majątkowej. Wspólność majątkowa ustaje z mocy prawa w razie ubezwłasnowolnienia, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków albo orzeczenia separacji. Z chwilą ustania wspólności staje się ona wspólnością w częściach ułamkowych. Do majątku nią objętego i jego podziału stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku, które odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych. Od tej chwili każdy z małżonków ma ½ udziału w majątku wspólnym. Jeżeli chcemy znieść tą współwłasność to musimy przeprowadzić podział majątku wspólnego w sposób wyznaczony przez przepisy prawa cywilnego.
WAŻNE!
Wspólność ustawowa ma nierozerwalny związek z małżeństwem. Jego ustanie powoduje także z mocy prawa ustanie wspólności. Dopuszczalne są jednak sytuacje, w których nie ma wspólności pomimo trwania małżeństwa.
Jak stanowią przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Nie ma tutaj znaczenia fakt, że małżonkowie w istocie mogą w różnym stopniu przyczyniać się do jego powiększania. Przyczynianiem się do powstania majątku wspólnego jest również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Stanowi to realizację obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny, którą małżonkowie przez swój związek założyli. Niejednokrotnie jeden z małżonków pracuje zawodowo, a drugi wychowuje dzieci i nie stoi to na przeszkodzie w równym podziale majątku pomiędzy nimi. Prawo rodzinne dopuszcza jednak możliwość ustalenia nierównych udziałów. Możliwe jest to po spełnieniu łącznie dwóch przesłanek:
Przepisy nie definiują pojęcia „ważnych powodów”. W tej kwestii należy posiłkować się literaturą, która określa je jako ocenę osobistego zachowania jednego z małżonków, który w sposób rażący i uporczywy nie wykonuje obowiązków wobec rodziny, nie przyczyniając się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo że ma ku temu możliwości. Przy czym, w literaturze i orzecznictwie sądowym podkreśla się, że przy ocenie zachowania małżonka nie skupiamy się tylko na jednym nagannym czynie, lecz bierzemy pod uwagę całokształt jego postępowania. Bowiem, jeden niewłaściwy czyn może zostać zrównoważony kilkoma dobrymi i w istocie nie nastąpi żaden negatywny skutek nimi spowodowany. Poza tym nie uznaje się jako ważny powód zachowanie małżonka, spowodowane okolicznościami od niego niezależnymi, jak choroba czy utrata pracy. Ponadto, naganne zachowanie małżonka musi spowodować skutek w postaci nieprzyczyniania się do powstania majątku. Ze względu na brak ustawowej definicji pojęcia „ważnych powodów” każda sprawa musi być rozpatrywana przez sąd indywidualnie i nie da się w tej kwestii wypracować jednego schematu postępowania. To na małżonku, który żąda ustalenia nierównych udziałów ciąży obowiązek udowodnienia tych dwóch przesłanek. Można tego dowodzić w postępowaniu o podział majątku wspólnego bądź oddzielnie. Nierówne udziały można ustalić także w umowie majątkowej małżeńskiej. Należy podać w niej powody ustalenia nierównych udziałów, bowiem jej zapisy powinny być zgodne z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Wielkość udziałów ustalona w umowie może zostać zmieniona w drodze orzeczenia sądowego. Wynika to wprost z treści art. 501 K.r.o. Ważne powody z umowy powinny być zgodne z art. 43 § 2 K.r.o.
W czasie trwania wspólności ma ona charakter bezudziałowy. Udziały pojawiają się w momencie jej ustania i co do zasady są równe. Jednakże przepisy K.r.o. dopuszczają – po spełnieniu ustawowych przesłanek, ocenianych indywidualnie przez sąd – ustalenie nierównych udziałów. W praktyce udowodnienie tych przesłanek może być trudne i warto w tej kwestii zasięgnąć fachowej pomocy doświadczonego prawnika.
Zakup samochodu na potrzeby rodziny: Małżeństwo, po kilku latach wspólnego życia, postanowiło zakupić nowy samochód, który miał służyć potrzebom całej rodziny. Pomimo że to żona była głównym inicjatorem zakupu i to ona przeszukiwała oferty, finalnie samochód został zakupiony i zarejestrowany na męża, gdyż to on dysponował gotówką z wcześniejszej sprzedaży swojego prywatnego auta. W praktyce samochód był wykorzystywany na co dzień przez obydwoje małżonków oraz do przewożenia dzieci do szkoły i na zajęcia dodatkowe. Mimo iż formalnie samochód należał do męża, w świetle prawa stanowił część majątku wspólnego, co mogłoby wpłynąć na podział majątku w przypadku rozstania.
Inwestycja w rozwój własnej firmy: Jedno z małżonków postanowiło zainwestować część środków wspólnych w rozwój swojej prywatnej działalności gospodarczej. Decyzja ta została podjęta po konsultacji z drugim małżonkiem i wspólnym przeanalizowaniu potencjalnych korzyści i ryzyk. Inwestycja okazała się sukcesem, co znacząco zwiększyło dochody firmy, a co za tym idzie – również dochody całej rodziny. W świetle prawa, pomimo że inwestycja dotyczyła firmy należącej do jednego z małżonków, zyski z niej płynące stanowią część majątku wspólnego, co oznacza, że obydwoje małżonków ma do nich równe prawa.
Zakup mieszkania na wynajem: Małżonkowie zdecydowali się na zakup mieszkania z zamiarem wynajmu. Mimo że większość formalności oraz kontakt z biurem nieruchomości prowadził mąż, środki finansowe na zakup pochodziły zarówno z jego oszczędności, jak i oszczędności żony. Mieszkanie stało się źródłem dodatkowego, stałego dochodu dla rodziny. W przypadku ewentualnego podziału majątku, mieszkanie uznane byłoby za część majątku wspólnego, niezależnie od tego, kto bardziej angażował się w proces zakupu. Obydwoje małżonków mieliby równe prawa do przychodów z wynajmu, jak i do samej nieruchomości, co podkreśla znaczenie wspólnego zarządzania majątkiem i konieczność wzajemnego informowania się o wszelkich działaniach majątkowych.
W artykule omówiono zagadnienia związane z nierównymi udziałami w majątku małżonków, podkreślając znaczenie wspólności majątkowej oraz możliwości jej ustania. Przybliżono również przesłanki i tryb ustalania nierównych udziałów, wskazując na konieczność indywidualnej oceny każdego przypadku przez sąd. Warto zauważyć, że zarówno w życiu codziennym, jak i w świetle prawa, wspólne zarządzanie majątkiem wymaga od małżonków współdziałania i wzajemnego informowania się o wszelkich działaniach majątkowych, co ma kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania wspólnoty małżeńskiej.
Potrzebujesz wsparcia w kwestiach majątkowych małżeńskich? Skorzystaj z naszych profesjonalnych porad prawnych online oraz usług przygotowania pism. Nasi doświadczeni prawnicy pomogą Ci zrozumieć Twoje prawa i obowiązki, oferując indywidualne rozwiązania dostosowane do Twojej sytuacji. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: r.pr. Eliza Polachowska
Radca prawny, mediator i doradca obywatelski. Wiedzę oraz doświadczenie zawodowe zdobywała przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Zielonej Górze. Przez kilka lat pracowała w administracji publicznej, następnie w Kancelariach adwokackich i radcowskich oraz jako asystent sędziego w...
>> więcej informacji o autorze