Obowiązki podatkowe w przypadku odrzucenia spadku

• 2024-02-14
• Autor: Marcin Sądej

Spadek może zostać przyjęty lub odrzucony. W zależności od danego przypadku różnie będą kształtować się obowiązki podatkowe. W naszym dzisiejszym artykule będziemy analizować sytuację prawnopodatkową, w której spadkobierca odrzuca spadek.

Zasady dziedziczenia oraz odrzucenia spadku

W myśl art. 922 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) – prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Zgodnie z art. 924 K.c. – spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast stosownie do przepisu art. 925 – spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Natomiast zgodnie z art. 1012 K.c. spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Stosownie do art. 1015 § 1 K.c. – oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. W myśl art. 1015 § 2 K.c. brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Spadkobierca nabywający spadek z chwilą śmierci spadkodawcy staje się spadkobiercą definitywnym dopiero wraz ze złożeniem oświadczenia o przyjęciu spadku lub też po upływie terminu do złożenia takiego oświadczenia.

Należy wyraźnie podkreślić, że spadkobierca staje się spadkobiercą definitywnym dopiero z chwilą złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku bądź z upływem 6-miesięcznego terminu na złożenie takiego oświadczenia.

Jak stanowi art. 1018 K.c., oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Jeżeli spadkobierca ustawowy nie złoży żadnego oświadczenia, to następuje przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jak natomiast stanowi art. 1031 § 2 K.c. – w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.

Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.

Natomiast w kwestii odrzucenia spadku wskażmy na treść art. 1020 K.c., który podaje, że spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Odrzucenie następuje co do całości spadku. Nie ma możliwości odrzucenia samych długów, a pozostawienia tylko aktywów.

Odrzucenie spadku a obowiązek podatkowy w podatku SD

W kwestiach podatkowych należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn – podatkowi podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem dziedziczenia. Ponadto w myśl art. 5 ustawy obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych.

Natomiast osoba odrzucająca spadek nie nabywa żadnych praw lub własności rzeczy na skutek dziedziczenia. Konsekwencją skutecznego odrzucenia spadku jest brak nabycia jakiegokolwiek ze składników majątkowych z masy spadkowej. Dodatkowo, jak wskazuje art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy, obowiązek podatkowy powstaje przy nabyciu w drodze dziedziczenia – z chwilą przyjęcia spadku. Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 4 ustawy, jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Podsumowując powyższe, osoba odrzucająca spadek nie dziedziczy po spadkodawcy. Z uwagi na uznanie, że nie dożyła otwarcia spadku, nie może ona spadku przyjąć. Ponadto taka osoba nie jest wymieniona w postanowieniu sądy stwierdzającym nabycie spadku (ani też w notarialnym akcie poświadczenia dziedziczenia).

Suma powyższych argumentów prowadzi zatem do wniosku, że osoba odrzucająca spadek nie ma żadnych obowiązków podatkowych na gruncie podatku od spadków i darowizn. Nie powstaje wobec niej obowiązek podatkowy, w związku z czym nie pojawia się powinność składania deklaracji podatkowych. Dodajmy także, że również samo odrzucenie spadku nie jest czynnością, która podlega zgłoszeniu do US.

Odrzucenie spadku a obowiązek podatkowy w podatku PIT

Jak podaje art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy PIT, przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów opodatkowanych podatkiem od spadku i darowizn. W konsekwencji pojawia się pytanie, czy w momencie odrzucenia spadku dochodzi do powstania obowiązku podatkowego w zakresie podatku PIT.

Jak podaje art. 11 ust. 1 ustawy PIT – przychodem są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. W kontekście tak przedstawionej definicji należy zatem wskazać, że w momencie odrzucenia spadku osoba nie uzyskuje żadnego realnego przysporzenia majątkowego ani w formie zwiększenia aktywów, ani też w formie zaoszczędzenia jakiegokolwiek wydatku. Nie można zatem w tych okolicznościach wskazywać na powstanie przychodu podlegającego podatkowi PIT.

Podsumowując, możemy wskazać, że okoliczność odrzucenia spadku jest neutralna podatkowo. Nie powoduje powstania obowiązku podatkowego ani na gruncie podatku SD, ani też w zakresie podatku PIT.