Darowizna od rodziców - czy jest zwolniona z podatku?

• Autor: Marcin Sądej

Darowizna pieniędzy od rodziców korzysta ze zwolnienia podatkowego przy założeniu spełnienia warunków ustawowych. Dzisiaj zastanowimy się, jak wygląda sytuacja prawnopodatkowa darowizny w gotówce.

Zwolnienie od podatku w przypadku darowizn

Darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego bez ekwiwalentu i polega najczęściej na przesunięciu jakiegoś dobra majątkowego z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Świadczenie to ma charakter nieodpłatny, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę.

Do zawarcia umowy darowizny, podobnie jak każdej innej umowy, niezbędne jest zgodne oświadczenie woli złożone przez obie jej strony. Umowa darowizny dochodzi do skutku dopiero z chwilą złożenia oświadczenia woli obdarowanego o przyjęciu darowizny.

Stosownie do treści art. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn – obowiązek podatkowy ciąży na nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych. W myśl natomiast art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego,
2. w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Z treści przepisu art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika, że w przypadku gdy przedmiotem darowizny są środki pieniężne, dla skorzystania ze zwolnienia z opodatkowania konieczne jest spełnienie trzech warunków:

• otrzymanie darowizny od jednej z osób wymienionych w tym przepisie;
• złożenie w terminie 6 miesięcy zgłoszenia o nabyciu własności środków pieniężnych (poza sytuacją przewidzianą w art. 4a ust. 4 ustawy, która nie ma tutaj miejsca);
• udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Okazuje się, że pojęcie „udokumentowania otrzymania na rachunek bankowy” jest zupełnie inaczej interpretowane przez fiskusa, a inaczej przez sądy administracyjne.

Stanowisko fiskusa co do zwolnienia od podatku darowizn w gotówce

Fiskus podtrzymuje, że warunkiem koniecznym zwolnienia jest darowizna w formie przelewu bankowego. Nie jest zatem do zaakceptowania sytuacja, w której obdarowany otrzymuje środki pieniężne w gotówce, a następnie samodzielnie wpłaca je na swój rachunek bankowy. Przykładowo w interpretacji z dnia 29.01.2021 r., nr 0111-KDIB2-2.4015.79.2020.3.MZ, Dyrektor KIS wskazał, że użyte w ustawie wyrażenie „udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny są środki pieniężne – ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy” należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.

Konkluzja ta znajduje potwierdzenie nie tylko w wykładni językowej i kompleksowej wykładni celowościowej, ale także wykładni systemowej. Innymi słowy, kluczowe jest udokumentowanie transferu pieniężnego składnika majątku darczyńcy do majątku obdarowanego. Tylko bowiem w ten sposób zapewni się bezpieczeństwo obrotu, poprzez wyeliminowanie prób dokonania wpłaty na rzecz samego siebie środków niewiadomego pochodzenia i nadania tej czynności pozoru wykonania umowy darowizny.

Stanowisko sądów administracyjnych w zakresie zwolnienia darowizn w gotówce

Zupełnie inaczej ta kwestia jest rozpatrywana przez sądy administracyjne, które jak najbardziej stoją po stronie podatników. Sądy wskazują, że wprowadzenie warunków zgłoszenia i udokumentowania darowizny miało na celu „zapewnienie szczelności sytemu podatkowego” oraz „uzyskanie pewności prawnopodatkowej odnośnie nabytego majątku”. Powyższe należy rozumieć jako dążenie do zapobieżenia fikcyjnym umowom darowizny sporządzanym wyłącznie dla zmniejszenia obciążeń podatkowych. Innymi słowy, na co wskazał NSA w wyroku z 22 kwietnia 2015 r. (sygn. akt II FSK 619/13) – obowiązek udokumentowania otrzymania darowizny pieniężnej dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem bankowym wprowadzono jedynie po to, aby podatnicy nie mogli powoływać się na rzekome (fikcyjne) kwoty uzyskane z darowizn od najbliższych członków rodziny np. w postępowaniach dotyczących tzw. nieujawnionych źródeł przychodów.

Wyrok NSA z 19.12.2019 r., II FSK 293/18:

„Użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 u.p.s.d. wyrażenie »udokumentowanie – w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (...) – ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy« należy rozumieć w ten sposób, że dowód ten dokumentuje dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny (art. 888 § 1 k.c.), przez darczyńcę na konto obdarowanego, a nie wpłatę lub przelew obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy.”

Wyrok WSA w Krakowie z 4.10.2019 r., I SA/Kr 905/19:

„Cel zwolnienia określonego w art. 4a u.p.s.d. jest osiągnięty także w przypadku otrzymania części darowizny w gotówce i jej wpłaty przez obdarowanego na rachunek bankowy, jeżeli z ustalonych okoliczności wynika, że środki faktycznie weszły do majątku obdarowanego.”

Wskażmy, że pod wpływem wyroków sądowych Dyrektor KIS zmienia uprzednio wydane i niekorzystne interpretacje, czego przykładem jest pismo z dnia 10.06.2020 r., nr 0111-KDIB4.4015.63.2017.6.AD.

Temat darowizny gotówkowych nadal budzi spore kontrowersje. Podatnicy wciąż czekają na jednoznaczne stanowisko MF lub też uchwałę NSA, która rozwikłałaby ten problem. Obecnie w przypadku otrzymania darowizny od rodziców w formie gotówki należy liczyć się z ryzykiem naliczenia podatku przez fiskusa.