Kradzież w sklepie przez nieletniego

• Autor: Joanna Korzeniewska

Nieletni również ponoszą (i powinni ponosić) odpowiedzialność za popełnienie czynów zabronionych pod groźbą kary. Powinno się jednak brać pod uwagę ich szczególną sytuację związaną z wiekiem i często niemożnością dokonania pełnej oceny swoich czynów oraz przewidywania ich konsekwencji. Dlatego też w większości wypadków ich odpowiedzialność różni się od tej, ponoszonej przez osoby dorosłe, które z założenia powinny być bardziej odpowiedzialne i świadome.

Odpowiedzialność karna osób nieletnich

Kim jest nieletni (małoletni)? Zgodnie z treścią Kodeksu cywilnego jest nim osoba do ukończenia 18 lat, choć w Kodeksie karnym (K.k.) pojęcie małoletniego jest rozumiane inaczej. Generalną zasadą, wynikającą z treści przepisu art. 10 K.k., jest podleganie odpowiedzialności karnej przez każdego, kto popełnia czyn zabroniony przez ustawę, po ukończeniu 17 roku życia. W większości wypadków czyny zabronione popełniane przez małoletnich nie są przestępstwami i nie podlegają oni odpowiedzialności karnej. Są jednak wyjątki od tej zasady, gdy sprawca ponosi odpowiedzialność karną z chwilą ukończenia 17 lat. Pierwszy wyjątek to sytuacja, gdy sprawa ukończył 17, a ma mniej niż 18 lat, jeśli okoliczności sprawy, stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy przemawiają za zastosowaniem środków wychowawczych, leczniczych lub poprawczych przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Inny wyjątek to możliwość poniesienia odpowiedzialności karnej już w wieku 15 lat, jeśli chodzi o popełnienie określonych przestępstw, do których należą:

• umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
• umyślne sprowadzenie zdarzenia powszechnie niebezpiecznego;
• katastrofa w ruchu lądowym;
• porwanie samolotu lub statku;
• zabójstwo;
• umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji;
• zgwałcenie zbiorowe lub kazirodcze;
• wzięcie zakładników;
• rozbój.

Tak więc powstała osobna ustawa dotycząca właśnie osób małoletnich i specjalnych procedur przewidzianych dla osób popełniających czyn zabroniony do ukończenia 17 lat. Celem tej ustawy jest:

1. zapobieganie i zwalczanie demoralizacji – w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,
2. postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,
3. wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.

Odpowiedzialność za popełnienie czynu karalnego można ponieść więc dopiero po skończeniu 13 lat. Zasadniczo wobec nieletnich zamiast kar powinno się orzekać środki wychowawcze, a jedynie w określonych przypadkach w grę mogą wchodzić środki poprawcze.

Jaką można dostać karę za kradzież w sklepie?

Na czym dokładnie polega kradzież? Kradzież może być zarówno przestępstwem, jak i wykroczeniem, zależnie od tego, jaka jest wartość przedmiotu kradzieży. Kradzież przedmiotu powyżej 500 zł to przestępstwo opisane w Kodeksie karnym. Przestępstwo to jest zagrożone karą od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. Kradzież w świetle prawa to zabór cudzej rzeczy ruchomej w celu przywłaszczenia. Z kolei kradzież rzeczy o wartości poniżej 500 zł jest wykroczeniem podlegającym karze aresztu, ograniczenia wolności lub grzywny.

Jak zostało wyżej powiedziane, nieletni nie powinni być traktowani w ten sam sposób jak dorośli. Nie stosuje się wobec nich kar opisanych w Kodeksie karnym czy też Kodeksie wykroczeń. Przede wszystkim powinno się wobec nich stosować środki wychowawcze. W takiej sytuacji sąd może:

• udzielić upomnienia;
• zobowiązać do określonego postępowania, czyli na przykład naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu;
• zastosować nadzór kuratora;
• ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
• ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
• skierować do ośrodka kuratorskiego lub organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym;
• orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
• orzec umieszczenie w rodzinie zastępczej, w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w młodzieżowym ośrodku socjoterapii;
• zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej.

Istnieje również możliwość nałożenia pewnych obowiązków na rodziców, związanych np. z koniecznością poprawy warunków wychowawczych lub bytowych nieletniego, a także współpracy ze szkołą, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną.

 Jeśli zaś sąd uzna, że w danym wypadku środki wychowawcze są niewystarczające, skieruje wówczas nieletniego do zakładu poprawczego.

Czy za kradzież kieruje się do zakładu poprawczego?

 Dzieje się tak raczej rzadko, gdyż jest to środek ostateczny, stosowany jedynie wówczas, gdy inne środki okazały się niewystarczające lub też gdy w ocenie sędziego okażą się one niewystarczające. Przede wszystkim sąd powinien uznać, że nieletni charakteryzuje się wysokim stopniem demoralizacji.

 W przypadku nieletnich nie stosuje się typowych kar przewidzianych w Kodeksie karnym, a więc kary grzywny, ograniczenia lub pozbawienia wolności. Zamiast tego sąd orzeka wobec małoletniego środki wychowawcze, ewentualnie w skrajnych przypadkach umieszcza nieletniego w zakładzie poprawczym.

Postępowanie w sprawach nieletnich

 Postępowanie dotyczące sytuacji, gdy nieletni popełni przestępstwo, różni się od tego, w którym oskarżonym jest osoba dorosła. Postępowanie wszczyna się z urzędu, jeżeli zachodzi uzasadnione podejrzenie demoralizacji nieletniego lub popełnienia przez niego czynu karalnego.

 Najpierw wydawane jest postanowienie o wszczęciu postępowania z urzędu, w przypadku stwierdzenia, że zachodzą istotne podstawy świadczące o demoralizacji nieletniego lub popełnienia przez niego czynu karalnego. Zawiadamia się o tym fakcie rodziców, a sąd może również zdecydować się na zawiadomienie o tym szkoły, do której uczęszcza dziecko. Policja zbiera dowody, przesłuchuje nieletniego, świadków, często również rodziców nieletniego. Później zaś w celu ustalenia danych dotyczących nieletniego i jego środowiska, a w szczególności dotyczących zachowania się i warunków wychowawczych nieletniego, sytuacji bytowej rodziny, przebiegu nauki nieletniego i sposobu spędzania czasu wolnego, jego kontaktów środowiskowych, relacji rodzinnych, opinii rodziny i nieletniego w otoczeniu, przeprowadza się wywiad środowiskowy.

 Sprawa toczy się przed sądem rodzinnym. Jeżeli charakter sprawy oraz jej okoliczności oraz celowość zastosowania i dobór środków wychowawczych nie budzą wątpliwości, sąd rodzinny może orzec na posiedzeniu niejawnych o zastosowaniu środków wychowawczych. Posiedzenie co do zasady odbywa się przy drzwiach zamkniętych, chyba że jawność posiedzenia jest uzasadniona ze względów wychowawczych, co jednak rzadko się dzieje.

 Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd podejmuje decyzję o zastosowaniu środków wychowawczych, kierując się przede wszystkim dobrem nieletniego, a także stopniem jego demoralizacji, wywiadem środowiskowym, charakterem popełnionego przez niego czynu.

 Nieletni pomiędzy 13 a 17 rokiem życia ponoszą odpowiedzialność karną na zasadach przewidzianych w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wobec nich nie stosuje się kar i środków karnych, ale środki wychowawcze. W najcięższych wypadkach mogą zostać oni skierowani do zakładu poprawczego. Postępowanie takie toczy się w sądzie rodzinnym, gdzie sędzia powinien nie tylko sprawdzić, jakie są okoliczności sprawy, ale również stwierdzić, co w danej sytuacji będzie najlepsze dla nieletniego, aby uchronić go przed demoralizacją i zapobiec dalszym czynom karalnym.