Zawarcie umowy pod wpływem błędu

• 2024-01-20
• Autor: Marcin Sądej

Błąd powstały przy dokonywaniu czynności prawnej stanowi wadę oświadczenia woli, która skutkuje nieważnością czynności prawnej. Osoby, które chcą uniknąć cywilnych skutków danej czynności prawnej (np. umowy) często powołują się na powstały błąd. W konsekwencji warto przyjrzeć się bliżej instytucji błędu na gruncie cywilistycznym.

Czym jest błąd w rozumieniu prawa cywilnego?

Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie, należy sięgnąć do treści art. 84 K.c. W myśl tego przepisu w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

Tyle jeżeli chodzi o teorię. Teraz przejdźmy do kwestii praktycznych. W pierwszej kolejności wskażmy, że błąd stanowi rodzaj wady oświadczenia woli. Wprawdzie Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia błędu, jednak przyjmuje się, że jest to mylne wyobrażenie o rzeczywistości lub brak jakiegokolwiek wyobrażenia czy też niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o samej czynności.

Mówiąc językiem potocznym, możemy wskazać, że z błędem mamy do czynienia w przypadku występowania rozbieżności pomiędzy rzeczywistością a wyobrażeniem osoby składającej oświadczenie woli. Dodatkowo, aby błąd uznać za wadę oświadczenia woli, musi dotyczyć treści czynności prawnej oraz musi mieć istotne znaczenie.

Przesłanki błędu

Postarajmy się teraz omówić obie przesłanki warunkujące wystąpienie błędu w rozumieniu prawa cywilnego.

Po pierwsze, błąd musi odnosić się do treści czynności prawnej. W tym zakresie rozumiemy wszelkie elementy czynności prawnej, takie jak oznaczenie stron czy też treści składanego oświadczenia woli. Ponadto może to być zarówno błąd co do faktów, jak i błąd co do prawa.

Po drugie, błąd musi mieć istotne znaczenie. Uważa się, że błąd ma istotne znaczenie, jeżeli taki błąd, który uzasadnia założenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści. Zasadniczo oceny powinno się dokonywać pod kątem przesłanek obiektywnych, choć podnoszone są również głosy, że w grę wchodzi ocena uwzględniająca przesłanki subiektywne.

Przypadki, które nie są kwalifikowane jako błąd w rozumieniu cywilistycznym

Jak już wskazaliśmy, z błędem mamy do czynienia w przypadku rozbieżności pomiędzy rzeczywistością a wyobrażeniem osoby składającej oświadczenie woli. Trzeba jednak wskazać, że nie każda rozbieżność ma charakter normatywny. Warunku tego nie spełniają wszelakie różnice pomiędzy rzeczywistością a pobudkami, założeniami czy motywacjami podmiotu. Przykładowo błędem w rozumieniu cywilistycznym nie jest:

• niespełnienie oczekiwań co do rezultatu czynności prawnej;
• błąd co do efektów gospodarczych zawartej umowy;
• błąd co do oceny zdolności płatniczych strony umowy;
• błąd co do kompetencji drugiej strony;
• własne zaniechania w zdobyciu wiedzy czy informacji na temat kontrahenta;
• niezbadanie stanu prawnego przedmiotu czynności prawnej.

Przenosząc powyższe na grunt sytuacji praktycznych, możemy wskazać, że jeżeli sprzedawca nie zbadał zdolności płatniczych kupującego, który nie zapłacił za daną rzecz, to nie można się powoływać na błąd w ocenie wypłacalności kontrahenta. Podobnie jeżeli nabywca nie zada sobie trudu zweryfikowania stanu prawnego nabywanej nieruchomości (przykładowo nie sprawdzi treści księgi wieczystej), to nie może powołać się na nieważność czynności prawnej z uwagi na błąd.

Uchylenie się od skutków prawnych czynności zawartej pod wpływem błędu

Czynność prawna zawarta pod wpływem błędy jest wzruszalna, co oznacza, że strona może uchylić się od skutków prawnych tak dokonanej czynności prawnej.

Jak podaje art. 88 K.c. – uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się w razie błędu wygasa z upływem roku od jego wykrycia. W świetle powyższej regulacji, aby podmiot uniknął skutków czynności prawnej zawartej pod wpływem błędu, musi:

• na piśmie złożyć drugiej stronie oświadczenie o uchyleniu skutków prawnych z uwagi na złożenie uprzednio oświadczenia pod wpływem błędu;
• dochować ustawowego terminu, który wynosi rok od wykrycia błędu (podkreślmy, że termin biegnie od wykrycia błędu, a nie od złożenia oświadczenia pod wpływem błędu).

Podstęp jako szczególna forma błędu

Na zakończenie wskażmy, że Kodeks cywilny przewiduje również szczególną postać błędu określaną jako podstęp. Jak podaje art. 86 K.c. – jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Jak zatem widać, w przypadku podstępu można uchylić się od skutków prawnych także wtedy, gdy błąd nie był istotny oraz gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. To oznacza, że podstęp jest „obostrzoną” wersją błędu.

Przechodząc do podsumowania, należy zatem wskazać, że zasadniczo zawarcie umowy pod wpływem błędu powoduje, że podmiot może uchylić się od skutków tak dokonanej czynności prawnej. Trzeba jednak podkreślić, że nie każde zdarzenie będzie błędem w rozumieniu prawa cywilnego. Warto zatem uprzednio skonsultować się z doświadczonym doradcą.