W języku potocznym często zamiennie posługujemy się pojęciami „właściciel” i „posiadacz”. Trzeba jednak mieć świadomość, że na gruncie prawa cywilnego pojęcia te nie są tożsame i nie zawsze właściciel jest jednocześnie posiadaczem. Dlatego też w poniższym artykule spróbujemy wyjaśnić oba pojęcia oraz wskazać, jakie są różnice pomiędzy własnością a posiadaniem.
Prawo własności jest jednym z podstawowych uprawień. Właściciel rzeczy może z niej korzystać, pobierać pożytki oraz rozporządzać rzeczą (czyli przykładowo może ją sprzedać, obciążyć czy oddać w najem). Co więcej, właściciel może nawet wyzbyć się własności rzeczy ruchomej, jeżeli w tym zamiarze rzecz porzuci.
Warto jednak zwrócić uwagę, że istnieją pewne ograniczenia w zakresie korzystania z prawa własności. Z art. 140 Kodeksu cywilnego (K.c.) wynika, że właściciel może korzystać z rzeczy zgodnie z jej społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
W kontekście niedookreślonych pojęć ograniczających zakres wykonywania prawa własności należy odnieść się do koncepcji nadużycia prawa. Jak możemy przeczytać w art. 5 K.c., właściciel nie może czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie właściciela nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
WAŻNE!
Na gruncie prawa cywilnego właściciel może swobodnie rozporządzać rzeczą. Granice korzystania określają zasady współżycia społecznego oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie.
Nabycie własności w przeważającej większości przypadków następuje na skutek zawarcia umowy. Jak możemy przeczytać w art. 155 K.c. – umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.
Ważna jest również forma, w jakiej następuje przeniesienie własności. Przy czym forma aktu notarialnego jest zastrzeżona wyłącznie dla umowy przenoszącej własność nieruchomości. Co ciekawe, możliwe są również inne sposoby nabycia własności rzeczy. Przykładowo zgodnie z art. 181 K.c. – własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne.
Następnie odnieśmy się do przepisów regulujących posiadanie. W tym zakresie należy wskazać, że wyróżniamy dwa rodzaje posiadania:
W rezultacie, jeżeli właściciel oddaje rzecz innej osobie, np. w oparciu o umowę najmu, to nadal pozostaje właścicielem, jednak posiadaczem zależnym jest najemca. Jednakże mogą wystąpić takie sytuacje, gdy nie ma żadnej umowy pomiędzy dwiema stronami, a jedna pozostaje formalnym właścicielem, druga zaś jest posiadaczem samoistnym i włada tą rzeczą jak właściciel, co przykładowo objawia się w pobieraniu pożytków.
Warto przy tym podkreślić, że posiadacz korzysta z ochrony prawnej w postaci istniejących domniemań, które mogą być obalone tylko przez dowód przeciwny. Z przepisów Kodeksu cywilnego wynika, że domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym. Ponadto domniemywa się ciągłość posiadania. W końcu domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym.
Podkreślenia wymaga także treść art. 342 K.c., gdzie wskazano, że nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze. To oznacza, że nawet w sytuacji, gdy posiadacz wie, że nie jest właścicielem rzeczy, jego posiadanie podlega ochronie w tym znaczeniu, że właściciel nie może samodzielnie odebrać mu posiadania.
WAŻNE!
Posiadanie nie jest tożsame z prawem własności. Wprawdzie w większości przypadków właściciel jest jednocześnie posiadaczem, jednakże możliwe są takie sytuacje, gdzie posiadaczem samoistnym jest inny podmiot niż właściciel.
Zarówno własność, jak i posiadanie korzystają z ochrony prawnej. W zakresie prawa własności trzeba wskazać na treść art. 222 K.c., gdzie czytamy, że właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.
Jak wskazaliśmy, stan posiadania nie może być samowolnie naruszony nawet przez właściciela. Wyrazem tego jest art. 344 K.c., który wskazuje, że przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Co bardzo ważne, powyższe roszczenie nie jest uzależnione od dobrej czy też złej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. W konsekwencji właścicielowi przysługuje roszczenie o wydanie rzeczy stanowiącej jego własność, lecz z drugiej strony posiadacz może wystąpić z roszczeniem zaprzestania naruszania stanu posiadania.
Na koniec zastanówmy się nad kwestią odpowiedzialności posiadacza samoistnego. Może być bowiem tak, że w czasie posiadania posiadacz pobierał określone pożytki z rzeczy, które de facto przysługiwałyby właścicielowi jako podmiotowi uprawnionemu. W tym zakresie pojawiają się regulacje odnoszące się do odpowiedzialności posiadacza. Tutaj wskazać należy, że zakres odpowiedzialności uzależniony jest od dobrej lub złej wiary posiadacza. Mówiąc inaczej, analizowane jest, czy posiadacz wiedział, że nie jest właścicielem, czy też takiej wiedzy nie miał.
W myśl art. 224 K.c. – posiadacz samoistny będący w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Dopiero od chwili, gdy dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy.
Inaczej natomiast przedstawia się kwestia odpowiedzialności posiadacza samoistnego w złej wierze. Jak podaje art. 225 K.c., ponosi on pełną odpowiedzialność, co oznacza, że oprócz odpowiedzialności posiadacza w dobrej wierze jest on dodatkowo zobligowany zwrócić wartość pożytków, których z powodu złej gospodarki nie uzyskał, oraz jest odpowiedzialny za pogorszenie i utratę rzeczy.
WAŻNE!
Pomimo istniejących różnic pomiędzy własnością a posiadaniem zarówno właścicielowi, jak i posiadaczowi przysługują określone roszczenia w zakresie ochrony ich praw.
Dokonana przez nas analiza prowadzi do wniosku, że w cywilistycznym rozumieniu właścicielem i posiadaczem mogą być dwie różne osoby. Istotne jest jednak to, że w obu przypadkach istnieją przepisy dające ochronę zarówno prawu własności, jak i stanowi posiadania.
Przykład z wynajmu mieszkania: Kasia jest właścicielką mieszkania, które wynajmuje Tomkowi. W tym przypadku Kasia pozostaje właścicielem nieruchomości, ale Tomasz, jako najemca, jest posiadaczem zależnym. Mimo że Kasia posiada pełne prawo do mieszkania, to nie może ona bez ostrzeżenia wejść do wynajmowanego mieszkania, ponieważ Tomasz ma ochronę prawną jako posiadacz.
Przykład z pożyczonym samochodem: Marek pożyczył swój samochód swojej przyjaciółce, Ani, na tydzień. W tym przypadku Marek jest właścicielem samochodu, ale posiadaczem jest Anna. Anna korzysta z samochodu i odpowiada za jego stan w czasie pożyczki, jednak nie może go sprzedać ani oddać, ponieważ nie jest jego właścicielką.
Przykład z znalezionym przedmiotem: Jan znalazł zagubiony zegarek w parku. Jan staje się posiadaczem samoistnym tego zegarka, ale nie jest jego właścicielem. Jeśli oryginalny właściciel zegarka się znajdzie, Jan ma obowiązek zwrócić zegarek, ponieważ nie nabył do niego prawa własności.
Każdy z tych przykładów ilustruje różnice między byciem właścicielem a posiadaczem, podkreślając, jak te role mogą się różnić w codziennych sytuacjach.
Podsumowując, różnica między własnością a posiadaniem jest kluczowa w prawie cywilnym. Właściciel ma pełną kontrolę nad swoją rzeczą, włącznie z prawem do korzystania, pobierania pożytków i rozporządzania nią. Posiadacz, z drugiej strony, może faktycznie władać rzeczą, lecz bez pełnych uprawnień właściciela. Zrozumienie tych dwóch pojęć pomaga w wyjaśnieniu wielu codziennych sytuacji prawnych i podkreśla znaczenie prawidłowego rozróżnienia własności od posiadania
Potrzebujesz porady prawnej lub pomocy w przygotowaniu dokumentów? Skorzystaj z naszych usług prawnych online - szybko, profesjonalnie i bez wychodzenia z domu. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: Marcin Sądej
Prawnik, absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, ukończone studia podyplomowe z zakresu Przeciwdziałania Przestępczości Gospodarczej i Skarbowej oraz z zakresu Rachunkowości i Rewizji Finansowej. Współpracuje z kancelariami doradców podatkowych oraz biurami...
>> więcej informacji o autorze