Zabezpieczenie majątku podatnika

• 2024-02-11
• Autor: Marcin Sądej

Powszechnie znane wśród podatników jest postępowanie egzekucyjne mające na celu przymusowe wykonanie obowiązku podatkowego. Trzeba jednak pamiętać, że w polskim systemie prawa funkcjonuje również postępowanie zabezpieczające, którego założeniem jest zabezpieczenie majątku podatnika. W naszym dzisiejszym artykule kompleksowo omówimy wszelkie istotne elementy zabezpieczenie majątku podatnika przez organ podatkowy.

Przesłanki zabezpieczenia majątku podatnika

Na wstępie rodzi się pytanie, czym w ogóle jest postępowanie zabezpieczające? W odpowiedzi możemy wskazać, że jest to instytucja mająca na celu ochronę przyszłych interesów organu podatkowego. Inaczej zatem niż egzekucja, zabezpieczenie nie prowadzi do wykonania obowiązku, lecz daje gwarancję, że obowiązek zostanie wykonany w przyszłości.

Odnosząc się natomiast do konkretnych przepisów, w pierwszej kolejności należy zwrócić uwagę na art. 33 Ordynacji podatkowej, który wprost podaje, że zobowiązanie podatkowe przed terminem płatności może być zabezpieczone na majątku podatnika, a w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim także na majątku wspólnym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie zostanie ono wykonane, a w szczególności gdy podatnik trwale nie uiszcza wymagalnych zobowiązań o charakterze publicznoprawnym lub dokonuje czynności polegających na zbywaniu majątku, które mogą utrudnić lub udaremnić egzekucję.

Z powyższej definicji możemy wyprowadzić kilka wniosków. Po pierwsze, zabezpieczenie jest ustanawiane przed terminem płatności. Termin płatności podatku wynika albo z przepisów prawa, albo z decyzji podatkowej. Po drugie, musi zachodzić uzasadniona obawa, że zobowiązanie nie zostanie wykonane. Jako przykład takiego zachowania przepis wskazuje trwałe nieuiszczanie podatku lub też dokonywanie zbywania majątku, które może utrudnić lub udaremnić egzekucję.

Przykładowo, jeżeli w toku prowadzonego postępowania podatkowego podatnik dokonuje darowizn składników swojego majątku na rzecz krewnych, tak aby w przyszłości nie można z nich było dokonać egzekucji, to jest to przesłanka do ustanowienia zabezpieczenia na majątku podatnika.

Forma ustanawiania zabezpieczenia majątku podatnika

Zabezpieczenie majątku następuje w formie decyzji podatkowej. Właściwym organem jest naczelnik urzędu skarbowego. Jak wskazuje art. 33 § 4 Ordynacji podatkowej – jeżeli zabezpieczenie jest ustanawiane jeszcze przed wydaniem decyzji ustalającej lub określającej wysokość podatku, to decyzja o zabezpieczeniu zawiera określenie przybliżonej kwoty zobowiązania podatkowego i ewentualnie odsetek za zwłokę.

Jak wskazuje art. 33d Ordynacji podatkowej – zabezpieczenie wykonania decyzji następuje w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji albo na wniosek strony. Zabezpieczenie wykonania decyzji następuje przez przyjęcie przez organ podatkowy, na wniosek strony, zabezpieczenia wykonania zobowiązania wynikającego z tej decyzji wraz z odsetkami za zwłokę, w formie:

1) gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej;

2) poręczenia banku;

3) weksla z poręczeniem wekslowym banku;

4) czeku potwierdzonego przez krajowy bank wystawcy czeku;

5) zastawu rejestrowego na prawach z papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski – według ich wartości nominalnej;

6) uznania kwoty na rachunku depozytowym organu podatkowego;

7) pisemnego, nieodwołalnego upoważnienia organu podatkowego, potwierdzonego przez bank lub spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową, do wyłącznego dysponowania środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku lokaty terminowej.

W rezultacie mamy do czynienia z dwiema formami ustanawiania zabezpieczenia na majątku podatnika. Po pierwsze, organ podatkowy może tu stosować przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, co oznacza, że może wydać decyzję zabezpieczającą co do takich składników, jak np. ruchomości czy nieruchomości podatnika. Po drugie, możliwe jest jednak ustanowienie zabezpieczenia na wniosek strony w formie gwarancji, poręczenia itp.

Należy wskazać, że ta druga forma jest dla podatnika zdecydowanie korzystniejszą opcją, ponieważ nie dotyka bezpośrednio jego majątku. Należy jednak pamiętać, że w zakresie złożonego przez podatnika wniosku organ podatkowy może wydać postanowienie o odmowie przyjęcia zabezpieczenia, co w dalszej kolejności powoduje odniesienie się do przepisów egzekucyjnych.

Przykładowo w toku postępowania podatkowego podatnik może złożyć wniosek o ustanowienie zabezpieczenia w formie gwarancji bankowej. W ten sposób podatnik chce uchronić przez zabezpieczeniem swoje nieruchomości. Organ podatkowy może jednak wydać postanowienie o odmowie przyjęcia zabezpieczenia i ustanowić zabezpieczenie w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a więc m.in. na nieruchomościach.

Jak podaje art. 155b ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji – organ egzekucyjny lub egzekutor, przystępując do czynności zabezpieczających, doręcza zobowiązanemu odpowiednio:

1) odpis zarządzenia zabezpieczenia;

2) dokument zabezpieczenia;

3) odpis tytułu wykonawczego, o ile nie został wcześniej doręczony, wraz z zawiadomieniem o przystąpieniu do zabezpieczenia;

4) zawiadomienie o przystąpieniu do zabezpieczenia, jeżeli odpis tytułu wykonawczego został doręczony w egzekucji administracyjnej.

Wygaśnięcie zabezpieczenia majątku podatnika

Przesłanki wygaśnięcia zabezpieczenia majątku podatnika określone zostały w art. 33a Ordynacji podatkowej. W świetle tej regulacji decyzja o zabezpieczeniu wygasa:

1) po upływie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego;

2) z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zobowiązania podatkowego;

3) z dniem doręczenia decyzji określającej wysokość zwrotu podatku.

Przykładowo, jeżeli w toku postępowania podatkowego ustalającego wysokość podatku od towarów i usług ustanowiono zabezpieczenie na majątku podatnika, to zabezpieczenie wygasa z dniem doręczenia podatnikowi decyzji podatkowej. Wygaśnięcie zabezpieczenia wynika z faktu, iż po doręczeniu decyzji organ podatkowy może już wystawić tytuł wykonawczy i rozpocząć postępowanie egzekucyjne.

Różnica między zabezpieczeniem a egzekucją majątku podatnika

Chociaż oba tryby postępowania (zabezpieczającego oraz egzekucyjnego) dotyczą majątku podatnika, to jednak różne są cele oraz funkcje tych postępowań.

W przypadku egzekucji chodzi przede wszystkim o doprowadzenie do wykonania obowiązku polegającego na zapłacie podatku. Jeżeli podatnik nie wykonuje tego obowiązku dobrowolnie, następuje to w trybie egzekucji z jego majątku.

Natomiast zabezpieczenie majątku podatnika nie prowadzi do bezpośredniego wyegzekwowania obowiązku podatkowego. Tutaj postępowanie koncentruje się na ochronie przyszłych interesów fiskusa. Zabezpieczenie ma bowiem umożliwić w przyszłości prowadzenie skutecznej egzekucji, co mogłoby być niemożliwe w sytuacji, gdyby podatnik zbywał swój majątek. Warto także zwrócić uwagę, że decyzja zabezpieczająca wygasa i nie powoduje spieniężenia majątku podatnika.

Przechodząc do podsumowania naszej dzisiejszej analizy, trzeba zaznaczyć, że ochrona interesów fiskusa to nie tylko postępowanie egzekucyjne, ale również postępowanie zabezpieczające. Zdecydowanie warto znać przepisy regulujące tę instytucję, gdyż pozwala to chronić posiadany majątek.