Uznanie lub zaprzeczenie ojcostwa

• 2024-02-08
• Autor: Marcin Sądej

Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje osobne tryby postępowania w zakresie ustalenia oraz zaprzeczenia ojcostwa. Dodatkowo w tym zakresie obowiązują określone prawem domniemania, które w drodze przedstawienia odpowiednich dowodów mogą być obalone. W poniższym artykule przyjrzymy się bliżej instytucji uznania oraz zaprzeczenia ojcostwa.

Zaprzeczenie ojcostwa

Celem instytucji zaprzeczenia ojcostwa jest obalenie domniemania pochodzenia dziecka. Na skutek tej procedury dochodzi do potwierdzenia, że mąż matki nie jest ojcem dziecka.

Otóż, jak stanowi art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) – jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Ponadto jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może wytoczyć mąż matki. Ma on na to czas w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Powództwo takie jest wytaczane zarówno przeciwko dziecku, jak i przeciwko matce. Co ciekawe, upoważnionym do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa jest nie tylko mąż matki. Z takim wnioskiem może wystąpić zarówno matka, jak i dziecko.

W przypadku matki obowiązują analogiczne regulacje, które m.in. wskazują, że powództwo nie może być wytoczone po uzyskaniu przez dziecko pełnoletniości. Natomiast inaczej jest w przypadku dziecka, które to po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.

Warto także wskazać na dwie istotne okoliczności szczególne. Po pierwszej, wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. W sytuacji gdy dziecko wytoczyło powództwo i następnie zmarło, zaprzeczenia ojcostwa mogą dochodzi zstępni dziecka. Po drugie, niedopuszczalne jest zaprzeczenie ojcostwa przez męża matki w sytuacji, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę.

Uznanie ojcostwa

Z procedurą ustalenia lub uznania ojcostwa mamy natomiast do czynienia, gdy nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone. Mamy zatem odwrotną sytuację niż w przypadku zaprzeczenia ojcostwa, co również związane jest z istniejącymi domniemaniami.

Jak stanowi art. 85 K.r.o. – domniemywa się, że ojcem dziecka jest ten, kto obcował z jego matką nie dawniej niż w trzechsetnym, a nie później niż w sto osiemdziesiątym pierwszym dniu przed urodzeniem się dziecka, albo ten, kto był dawcą komórki rozrodczej w przypadku dziecka urodzonego w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji. Dodatkowo przepis wskazuje, że fakt, iż matka dziecka w tym okresie obcowała także z innym mężczyzną, może być podstawą do obalenia domniemania, ale tylko wtedy, gdy z okoliczności wynika, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.

Trzeba wskazać i wyraźnie podkreślić, że uznanie i ustalenie ojcostwa to dwa osobne pojęcia, które nie powinny być utożsamiane. Dodatkowo, jak wskazuje przepis, uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa.

Uznanie ojcostwa następuje na skutek oświadczenia złożonego przed kierownikiem USC lub przed notariuszem. Dopuszczalne jest uznanie dziecka jeszcze przed jego urodzeniem. Oświadczenie o uznaniu ojcostwa może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. W innym przypadku konieczna jest zgoda sądu opiekuńczego. Podobnie jak w przypadku zaprzeczenia ojcostwa, także i tu nie jest możliwe uznanie ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości.

Co ciekawe, zarówno ojciec, jak i matka oraz dziecko może wystąpić z powództwem o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Terminy, strony legitymowane czynnie oraz biernie, jak i ramy czasowe zostały w K.r.o. określone analogicznie, jak w przypadku zaprzeczenia ojcostwa.

Ustalenie ojcostwa

Na zakończenie przeanalizujmy zagadnienie ustalenia ojcostwa. Przede wszystkim wskażmy, że do takiego ustalenia dochodzi na mocy orzeczenia sądu. Sądowego ustalenia ojcostwa mogą żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Te osoby są upoważnione do złożenia powództwa o ustalenie ojcostwa.

Ani matka, ani domniemany ojciec nie mogą wytoczyć powództwa o ustalenie ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka oraz domniemany ojciec mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje - przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Z drugiej strony domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku oraz matce. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni.

Sprawy o ustalenie ojcostwa należą do właściwości sądów okręgowych. Co równie warte podkreślenia – w sprawach o ustalenie (jak i zaprzeczenie) ojcostwa, jak również o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa matka i ojciec dziecka mają zdolność procesową także wtedy, gdy są ograniczeni w zdolności do czynności prawnych, jeżeli ukończyli lat szesnaście. W rezultacie, na zasadzie wyjątku przyznano prawo do wytoczenia powództwa osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych.

Jak widać z przedstawionych przepisów, uznanie, ustalenie oraz zaprzeczenie ojcostwa są instytucjami, które związane są z istniejącymi w przepisach domniemaniami, które mogą być obalone. Warto podkreślić, że podmiotami upoważnionym do złożenia określonego powództwa jest nie tylko mężczyzna, ale także matka oraz samo dziecko.