Odpowiedzialność za długi małżonka - czy żona zawsze odpowiada za długi męża i odwrotnie?

• Marcin Sądej

Zagadnienie odpowiedzialności małżonka za długi współmałżonka jest od zawsze tematem, który wzbudza spore zainteresowanie. Nie może to zresztą dziwić, skoro każdy z małżonków dba o zabezpieczenie swoich interesów majątkowych. W rezultacie warto odpowiedzieć sobie na podstawowe pytanie, czy żona zawsze odpowiada za długi męża, a mąż za długi żony? W poniższym artykule postaramy się przedstawić ten temat w różnych możliwych konfiguracjach.

Ustrój majątkowy małżeński a kwestia odpowiedzialności za długi współmałżonka

Pierwsza kwestia, która wpływa na zakres odpowiedzialności za długi, to rodzaj ustroju majątkowego istniejącego pomiędzy małżonkami. Najpowszechniejszym ustrojem jest wspólność majątkowa małżeńska, która oznacza, że wszelkie składniki majątkowe nabyte i uzyskane w trakcie małżeństwa stanowią wspólną własność małżonków. Co ważne, w tym przypadku mamy do czynienia ze współwłasnością łączną, która ma charakter bezudziałowy. W tym wariancie każdy z małżonków ma pełne prawo do każdego składnika majątku wspólnego, zatem nie jest możliwe wyznaczenie i określenie udziałów.

Pamiętajmy, że wspólność majątkowa powstaje z chwilą zawarcia małżeństwa. Do majątku wspólnego nie zaliczamy zatem składników majątku nabytych przed ślubem. Dodatkowo w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (K.r.o.) ustawodawca zawarł obszerny katalog składników, które nawet w trakcie małżeństwa wchodzą do majątku osobistego małżonka (np. przedmioty i prawa nabyte w drodze spadku lub darowizny).

Z drugiej strony pomiędzy małżonkami może istnieć także ustrój rozdzielności majątkowej. Powstaje on na skutek zawarcia umowy wyłączającej wspólność majątkową. W tym przypadku należy przede wszystkim pamiętać, że taka umowa (intercyza) nie wywołuje skutku wstecz. Nie ma możliwości zawarcia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną.

W ramach rozdzielności małżeńskiej również możliwe jest nabywanie przedmiotów na współwłasność, jednakże w tym wypadku będziemy mówić o współwłasności ułamkowej. W konsekwencji każdy z małżonków będzie właścicielem 50% danej rzeczy (chyba że małżonkowie określą inne proporcje).

Możliwość egzekucji z majątku małżonka długów współmałżonka

Jeśli w małżeństwie funkcjonuje ustrój rozdzielności majątkowej, to każdy z małżonków odpowiada za długi swoim majątkiem osobistym. Natomiast bardziej skomplikowany jest przypadek, gdy małżonkowie pozostają w ustroju wspólności małżeńskiej. W tym przypadku możemy mieć do czynienia z trzema możliwymi sytuacjami:

1. Małżonkowie wspólnie zaciągają dług – odpowiadają majątkiem wspólnym oraz swoimi własnymi majątkami osobistymi.
2. Jeden z małżonków zaciąga dług za zgodą drugiego małżonka – odpowiadają majątkiem wspólnym, natomiast majątkiem osobistym odpowiada tylko ten małżonek, który dług zaciągnął.
3. Jeden z małżonków zaciągnął dług bez zgody drugiego małżonka – odpowiada tylko małżonek, który zaciągnął dług, swoim majątkiem osobistym (w postaci wynagrodzenia za pracę, dochodów z innej zarobkowej działalności, korzyści uzyskanych z przysługujących mu praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy).

Od powyższych reguł istnieje tylko jeden wyjątek, który został określony w art. 30 K.r.o. W myśl tego przepisu małżonkowie odpowiadają solidarnie z tytułu zobowiązań zaciągniętych w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Co ciekawe, nie ma tu znaczenia, czy drugi z małżonków wyraził zgodę na zaciągnięcie długu w tym zakresie. Ponadto taka solidarna odpowiedzialność powstaje nie tylko w przypadku małżonków pozostających we wspólności małżeńskiej, ale także wobec małżonków w ustroju rozdzielności majątkowej.

Oczywiście nie ma legalnej definicji pojęcia wydatków na zaspokajanie zwykłych potrzeb rodziny. Jedynie przykładowo możemy tu wymienić typowe koszty odnoszące się do wyżywienia, zapewnienia dachu nad głową, odzieży, wychowania i wykształcenia dzieci, ochrony zdrowia, zapewnienia mediów w gospodarstwie domowym itp.

Warto również zwrócić uwagę, że od przedstawionej zasady przewidziano jeden istotny wyjątek. Otóż sąd na skutek wystąpienia ważnych powodów może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za dług będzie odpowiedzialny tylko ten z małżonków, który dług zaciągnął. Takim ważnym powodem może być przykładowo lekkomyślne działanie małżonka, który pochopnie zaciągnął spory dług.

Rozwód a odpowiedzialność za długi byłego męża

Wiele osób zastanawia się, czy rozwód jest dobrym rozwiązaniem w kontekście możliwości uniknięcia odpowiedzialności za długi małżonka.

W tym przypadku należy bardzo wyraźnie podkreślić, że rozwód nie niweluje uprzednio zaciągniętych zobowiązań. Te funkcjonują nadal i choć w przypadku rozwodu najczęściej dochodzi do podziału majątku małżonków, to wierzyciele nadal mogą domagać się spłaty.

Jeżeli dług został zaciągnięty w ramach majątku wspólnego, to po rozwodzie wierzyciel może domagać się spłaty długu w równych częściach od rozwiedzionych małżonków. Może także domagać się spłaty długu od jednego z nich, a dalsze rozliczenie następuje pomiędzy byłymi małżonkami.

Jeśli natomiast dług zaciągnął jeden małżonek bez zgody drugiego, to po rozwodzie wierzyciel będzie mógł prowadzić egzekucję wyłącznie wobec tego małżonka, który dług zaciągnął. Były małżonek, który nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania, nie będzie odpowiadał za dług byłego męża (żony). Ta sama reguła będzie odnosić się do długów zaciągniętych jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego.

Podsumowując, wskazać należy, że zagadnienie odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez małżonka, jest bardzo złożone i rozbudowane. Analiza prawa nie daje możliwości wskazania jednego prostego rozwiązania pozwalającego na uniknięcie odpowiedzialności, ponieważ kwestia ta uzależniona jest od bardzo wielu czynników. Warto zatem zwrócić się w takiej kwestii o pomoc do profesjonalnego doradcy.