Podatek od spadku - kiedy trzeba zapłacić i ile wynosi

• 2024-01-09
• Autor: Marcin Sądej

Nabycie spadku jest czynnością prawną, która podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Warto poznać przepisy prawa regulujące te kwestie, tak aby nie narazić się na negatywne konsekwencje związane z nieprawidłowym rozliczeniem podatku od spadku. W poniższym artykule przedstawimy podstawowe zasady dotyczące podatku od spadku.

Kiedy trzeba zapłacić podatek od spadku?

Nabycie spadku to czynność prawa, która rodzi obowiązek podatkowy po stronie spadkobierców. Istotna kwestia to ustalenie, kiedy ten podatek trzeba zapłacić. W pierwszej kolejności wskażmy, że zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego (art. 922-925) – nabycie spadku ma miejsce w chwili śmierci spadkodawcy.

Zasadniczo jednak moment nabycia spadku nie pokrywa się z momentem powstania obowiązku podatkowego. Wszystko za sprawą art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn (dalej: „SD”). Zgodnie z tym przepisem – jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

W świetle powyższego pojawia się pytanie, jakie pismo może stwierdzać nabycie spadku? Odpowiedź znajdziemy w art. 1025 K.c., gdzie wskazano, że sąd na wniosek osoby mającej w tym interes prawny stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz na zasadach określonych w przepisach odrębnych sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Mamy zatem dwa rodzaje dokumentów, które mogą potwierdzać nabycie spadku: postanowienie sądu oraz akt poświadczenia dziedziczenia.

Zwróćmy zatem uwagę, że obowiązek w zakresie podatku od spadku powstaje w dacie uprawomocnienia się postanowienia sądu lub w dacie wydania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Skoro znamy datę powstania obowiązku podatkowego, to możemy również określić, kiedy należy zapłacić podatek. W tym zakresie musimy wskazać, że podatek od spadku jest wymierzany na podstawie decyzji naczelnika urzędu skarbowego, przy czym decyzja ta jest wydawana na podstawie składanej przez podatnika deklaracji podatkowej. W myśl art. 17a ust. 1 ustawy SD podatnicy podatku są obowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe SD-3. Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.

W rezultacie nabywca spadku w ciągu miesiąca od dnia wydania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu ma obowiązek złożyć deklarację SD-3. Na podstawie tej deklaracji naczelnik US wydaje decyzję podatkową. Podatek od spadku należy opłacić w terminie 14 dni od dnia otrzymania tej decyzji.

W tym miejscu musimy zaznaczyć, że inne zasady obowiązują w przypadku spadkobierców, którzy są uprawnieni do skorzystania z całkowitego zwolnienia od podatku z uwagi na nabycie spadku po członkach najbliższej rodziny. W tych okolicznościach zgłoszenie SD-Z2 należy złożyć w ciągu 6 miesięcy od dnia wydania aktu poświadczenia dziedziczenia lub od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu. Z uwagi na fakt, że nabycie spadku jest zwolnione od podatku, naczelnik nie wydaje żadnej decyzji podatkowej.

Ile wynosi podatek od spadku?

Na początek zauważmy, że jeżeli nabycie spadku następuje po osobie z najbliższej rodziny, a spadkobierca złoży zgłoszenie SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, to nabycie spadku jest zwolnione od podatku na mocy art. 4a ustawy SD. Trzeba podkreślić, że każdy spadkobierca musi samodzielnie dokonać takiego zgłoszenia w ustawowym terminie. Ani sąd, ani też notariusz nie zgłaszają nabycia spadku w imieniu spadkobierców.

Jeżeli natomiast powyższe warunki nie są spełnione, powstanie konieczność zapłaty podatku. Wysokość podatku jest uzależniona od dwóch czynników. Po pierwsze, istotne jest to, w której grupie podatkowej znajdował się spadkodawca. Ustawa SD wyróżnia bowiem trzy grupy podatkowe. W zależności od tego, o której grupie podatkowej mówimy, różne będą stawki podatku. Po drugie, wysokość podatku determinowana jest także wartością otrzymanego spadku. Im wyższa wartość spadku, tym większa stawka podatkowa. Kwestie dotyczące grupy podatkowej oraz stawek podatku uregulowane są w art. 14 oraz 15 ustawy.

Podatek od spadku po rodzicach

Najbardziej typowym przypadkiem jest nabycie spadku po rodzicach. Prześledźmy zatem, jak wygląda rozliczenie podatku.

Spadkobierca może skorzystać z całkowitego zwolnienia od podatku. Aby stało się to możliwe, należy w ciągu 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu o nabyciu spadku lub od dnia wydania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza złożyć zgłoszenie SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy do właściwego naczelnika urzędu skarbowego. Pamiętajmy, że jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość, to zgłoszenie spadku po rodzicach należy złożyć do US właściwego ze względu na położenie nieruchomości.

Jeżeli spadkobierca przekroczy termin sześciu miesięcy, to niestety bezpowrotnie traci prawo do całkowitego zwolnienia. To oznacza, że należy rozliczyć podatek od spadku na zasadach ogólnych. Konieczne staje się zatem złożenie deklaracji SD-3 (wraz z czynnym żalem, ponieważ termin 1 miesiąca już został przekroczony). Na podstawie tej deklaracji naczelnik wydaje decyzję podatkową.

W ramach samego rozliczenia opodatkowaniu podlega wartość spadku ponad kwotę wolną od podatku. W przypadku nabycia spadku po rodzicach kwota ta wynosi 9637 zł. Jeżeli chodzi natomiast o stawki podatku, to wynoszą one odpowiednio 3%, 5% lub 7% w zależności od wielkości otrzymanego spadku.

Podatek od spadku nieruchomości

Trzeba zauważyć, że ustawa przewiduje jeszcze jedną ulgę od podatku, które dotyczy nabywania nieruchomości mieszkalnych.

Otóż na podstawie art. 16 ustawy SD nie oblicza się podatku od nabytych w drodze spadku nieruchomości mieszkalnych o łącznej powierzchni nieprzekraczającej 110 m². Jeżeli powierzchnia nieruchomości przekracza tą wielkość, to podatek jest obliczany jedynie od nadwyżki ponad 110 m².

Pamiętajmy jednak, że możliwość skorzystania z powyższej ulgi jest zależna od łącznego spełnienia określonych warunków. Spadkobierca:

• nie może być właścicielem innej nieruchomości mieszkalnej (lub dokona zbycia tej nieruchomości na rzecz określonych podmiotów w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia deklaracji SD-3);
• nie jest najemcą innej nieruchomości (lub rozwiąże umowę najmu w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia deklaracji SD-3);
• będzie zamieszkiwać, będąc zameldowanym na pobyt stały, w nabytej nieruchomości i nie dokona jej zbycia przez okres 5 lat (w pewnym okolicznościach jest możliwa sprzedaż bez utraty ulgi).

Powyższa analiza wskazuje, że rozliczenie podatku od nabycia spadku nie jest sprawą prostą. Kształt przepisów powoduje, że istnieje wiele obostrzeń oraz pułapek podatkowych, na które należy szczególnie uważać.

W pierwszej kolejności istotne są terminy przewidziane na złożenie odpowiednich dokumentów. Terminowe złożenie właściwych deklaracji pozwala bowiem na uniknięcie konieczności zapłaty podatku od spadku. Kolejną ważną kwestią jest znajomość odpowiednich stawek podatku, co pozwala na właściwe obliczenie, jaki podatek zostanie wymierzony. Aby go zmniejszyć, warto znać warunki uprawniające do skorzystania z ulgi z tytułu nabycia w spadku nieruchomości. Dopiero szczegółowa analiza konkretnego dziedziczenia pozwala na określenie skutków podatkowych dla danego podatnika.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - Dz.U. 1983 nr 45 poz. 207