Testament w 2023 - zmiany w prawie spadkowym

• 2024-02-06
• Autor: Zuzanna Lewandowska

Szykuje się rewolucja w prawie spadkowym, która ma obejmować nie tylko prawo spadkowe w ogólności i zasady dziedziczenia, ale także testament, sposób jego sporządzania, jego rodzaje czy terminy ważności testamentów szczególnych. W dzisiejszym artykule przedstawimy, jakie zmiany są planowane i z czym to się wiąże dla spadkobierców, na jakie przywileje będą mogli liczyć oraz kiedy zmiany wejdą w życie.

Zmiana zasad dziedziczenia w trzeciej grupie

Nowelizacja przewiduje zmianę zasady dziedziczenia w tzw. trzeciej grupie spadkowej, jeśli którekolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku. Obecnie, zgodnie z art. 934 § 1 Kodeksu cywilnego (K.c.) – w braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy. Jeżeli brak jest zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.

Nowe przepisy wprowadzają zasadę, że udział spadkowy, który przypadałby dziadkowi spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku, przypadać będzie jego dzieciom w częściach równych. Jeżeli dziecko któregokolwiek dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, to udział spadkowy przypadać będzie w częściach równych jego dzieciom. Jeśli natomiast brak jest dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy przypadać będzie pozostałym dziadkom, w częściach równych.

Dalsi krewni wyłączeni od dziedziczenia

Sporą zmianą jest także wyłączenie od dziedziczenia dalszych zstępnych dziadków spadkodawcy, czyli tzw. ciotecznych lub stryjecznych wnuków i dalszych pokoleń, w dużym uproszczeniu: dalszych krewnych. Za zmianami przemawiać ma ekonomika procesowa. Według ustawodawcy wyłączenie od dziedziczenia dalszych krewnych ma przyczynić się do skrócenia czasu trwania postępowania oraz ograniczenia potrzeby poszukiwania przez sąd i wzywania na rozprawę dalszych krewnych spadkodawcy. Ponadto ma to dostosować przepisy prawa spadkowego do istniejących wzorców relacji rodzinnych w tej grupie. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Nowe przepisy mają na celu zapewnienie lepszego zabezpieczenia sytuacji prawnej spadkobierców, w szczególności osób małoletnich i całkowicie ubezwłasnowolnionych. Osoby te lub ich opiekunowie mają mieć ułatwione warunki złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w przepisanym, ustawowym terminie.

Aktualnie obowiązujące przepisy przewidują, że spadkobierca ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Termin ten liczony jest od dnia, w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy. Nowe przepisy przewidują, że termin 6 miesięcy może zostać zawieszony w sytuacji, w której złożenie wymaganego oświadczenia będzie wymagać zezwolenia sądu opiekuńczego. Termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku ma zostać zachowany, jeżeli przed jego upływem osoba uprawniona do spadku złoży w tej sprawie wniosek do sądu.

Zmiany w testamentach

Inne projektowane zmiany dotyczą wprost testamentów, ich rodzajów, sposobów sporządzania, czy terminów ważności testamentów szczególnych. Zmianą mają zostać objęte w szczególności testamenty ustne. Obecnie spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków, jeżeli istnieje obawa rychłej jego śmierci albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione. Projektowane zmiany przewidują, że będzie możliwe sporządzenie tego rodzaju testamentu, jeżeli wskutek szczególnych i nagłych okoliczności, które uzasadniają obawę rychłej śmierci spadkodawcy, zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione. Dwie przesłanki sporządzenia testamentu ustnego zostały sprowadzone więc w rzeczywistości do jednej.

Kolejna zmiana ma dotyczyć skrócenia czasu, jaki ma świadek na spisanie ostatniej woli spadkodawcy w przypadku testamentu ustnego. Obecnie świadek musi spisać oświadczenie przed upływem roku od dnia złożenia oświadczenia przez spadkodawcę. Planowane zmiany przewidują skrócenie tego terminu do 1 miesiąca od dnia sporządzenia testamentu ustnego. Ponadto świadek ma być obowiązany do wskazania okoliczności uzasadniających sporządzenie testamentu ustnego.

Projektowane zmiany przewidują także usunięcie testamentu podróżnego, o którym mowa w art. 953 K.c. Rozszerzona ma zostać także możliwość sporządzenia testamentu wojskowego na wszelką działalność sił zbrojnych, zarówno na terenie państwa polskiego, jak i poza nim. Przepisy przewidują również krótszą ważność testamentów szczególnych. W chwili obecnej jest to 6 miesięcy. Termin ten ma zostać skrócony do 3 miesięcy.

Inne zmiany w prawie spadkowym

Nowelizacja przewiduje także, że w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku zezwolenia na odrzucenie lub proste przyjęcie spadku będzie udzielał sąd spadku. W chwili obecnej zezwolenia tego udziela sąd opiekuńczy.

Ponadto zmianie mają ulec przepisy dotyczące niegodności dziedziczenia. Obecnie, zgodnie z art. 928 § 1 K.c., spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności lub umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Uznanie za niegodnego dziedziczenia ma ten skutek, że spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Nowe przepisy przewidują, że za niegodne dziedziczenia będą mogły zostać uznane także te osoby, które uporczywie uchylały się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem, albo inną umową. Dotyczyć to ma także uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą. Jest to więc istotna zmiana, która ma na celu dostosowanie przepisów prawa spadkowego do realiów sytuacji panujących w rodzinach i wyłączenie dziedziczenia po spadkodawcy w sytuacji, gdy spadkobierca nie realizował ciążących na nim wobec niego obowiązków.

Termin wejścia w życie zmian

Planowane przepisy mają wejść w życie po upływie 3 miesięcy od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw, za wyjątkiem niektórych artykułów, które wejdą w życie po 12 miesiącach od ogłoszenia. Zmiany dotyczące testamentów planowane są na drugi kwartał 2023 r.