Testament - każdy z nas zna to pojęcie. Większość kojarzy go jednak z testamentem sporządzanym u notariusza. Być może nie zdajemy sobie sprawy z tego, iż prawo polskie przewiduje różne formy wyrażenia przez spadkodawcę swojej ostatniej woli i co może zawierać testament. Dzisiejszy artykuł szerzej omówi tematykę związaną ze sporządzaniem ostatniej woli.
W przepisach ogólnych księgi czwartej Kodeksu cywilnego dotyczących spadków ustawodawca stanowi, że powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dalsza redakcja przepisów wskazuje jednak, że testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Bowiem dziedziczenie ustawowe co do całości bądź części spadku zachodzi, gdy:
Powyższe wskazuje, że dziedziczenie ustawowe zachodzi dopiero wtedy, gdy osoba zmarła w ogóle nie zostawiła testamentu albo rozrządziła swoim majątkiem w testamencie tylko częściowo. W rezultacie można dziedziczyć częściowo na podstawie testamentu, a częściowo na podstawie ustawy. Kodeks cywilny nie zawiera definicji legalnej testamentu. Artykuł 941 stanowi jedynie, że rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. To wskazuje, że pod tym pojęciem kryje się zarówno czynność prawna spadkodawcy, jak również dokument. Przy czym jest to czynność jednostronna, odwołalna, na wypadek śmierci, która zawiera rozrządzenia majątkiem przez przyszłego spadkodawcę. W zależności od tego, czy będzie to testament sporządzony własnoręcznie, czy u notariusza, będziemy mieli do czynienia z dokumentem prywatnym albo urzędowym. Bowiem zgodnie z ustawą o notariacie notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Art. 2 § 2 ustawy wprost stanowi, że czynności notarialne dokonane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego.
Natomiast testament sporządzony własnoręcznie będzie posiadał walor dokumentu prywatnego stanowiącego dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Oczywiście trudniej jest podważyć akt notarialny niż testament własnoręczny.
Kodeks cywilny dzieli testamenty na zwykłe i szczególne. Do zwykłych zalicza: testament holograficzny (własnoręczny), notarialny i allograficzny. Do szczególnych zaś zalicza testament ustny, podróżny i wojskowy.
WAŻNE!
Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna.
Sporządzić i odwołać testament może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona. Nie można tego uczynić przez przedstawiciela. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy – bezwzględny zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Poza tym testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:
Przy czym wymienione w art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego wady oświadczenia woli są uregulowaniem szczególnym do norm zawartych w art. 82-88 K.c.
Wymagania co do formy zawierają również przepisy regulujące poszczególne rodzaje testamentów. Testament własnoręczny dla swojej ważności wymaga napisania go w całości pismem ręcznym, podpisania i opatrzenia datą. Może nie zawierać daty, jeżeli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Testament sporządzony w formie aktu notarialnego musi spełniać uregulowania zawarte w Prawie o notariacie. Testament allograficzny wymaga dla swojej ważności obecności dwóch świadków, którzy muszą spełnić wymogi ustawowe bycia świadkami. Następnie spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie wobec określonych w ustawie osób, m.in. wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole, z podaniem daty i złożeniem podpisu przez spadkodawcę, świadków oraz osobę, wobec której zostało ono złożone. Testamenty szczególne też muszą spełniać szereg wymogów ustawowych. To wszystko uzmysławia nam, że napisanie testamentu jest czynnością wysoce sformalizowaną i można podważyć jego ważność w postępowaniu sądowym.
WAŻNE!
Prawo wyróżnia testamenty zwykłe i szczególne, które dla swojej ważności muszą odpowiadać wymaganiom formalnym określonym w ustawie. Testament notarialny jest trudniej podważyć w sądzie niż pozostałe jego formy.
Podstawowym rozrządzeniem spadkodawcy w testamencie jest powołanie do spadku. Można to uczynić na rzecz jednej albo kilku osób, jak również rozrządzić całością bądź częścią swojego majątku. W literaturze prezentowany jest pogląd, że w testamencie w ogóle nie musimy powoływać spadkobiercy, bowiem prawo polskie nie określa jego minimalnej treści. Przepisy stanowią o tym, co spadkodawca może umieścić w testamencie. Powyższe oznacza dobrowolność w konstruowaniu jego treści, a nie obowiązek. Zgodnie z poglądem doktryny dokonanie w testamencie jedynie rozrządzeń o charakterze niemajątkowym nie pozbawia go cech testamentu. W testamencie można pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, tzw. wydziedziczenie. Jest to możliwe, jeżeli uprawniony:
Przyczyna wydziedziczenia musi być podana w testamencie. Wydziedziczenie powoduje, że osoba uprawniona nie dochodzi do dziedziczenia po spadkodawcy. Pamiętajmy o tym, że nawet gdy w rzeczywistości zaistnieje jedna z trzech wymienionych przesłanek, a nie wydziedziczymy określonej osoby w testamencie, to w wyjątkowych sytuacjach będzie można żądać uznania roszczenia o zachowek jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego w oparciu o art. 5 K.c. Z innych rozrządzeń testamentowych należy wskazać: podstawienie, wyłączenie przyrostu, zapis, polecenie, powołanie wykonawcy(-ów) testamentu, inne rozrządzenia, niemajątkowe, np. co do sposobu wychowania dzieci itp.
WAŻNE!
Prawo nie określa minimalnej treści testamentu, co oznacza, że niekoniecznie musimy w nim powoływać spadkobiercę.
Przepisy ogólne dotyczące testamentów stanowią, że należy go tak tłumaczyć, aby zapewnić najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony na kilka sposobów, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwoli utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Wykładni podlega jedynie oświadczenie woli i treść testamentu, której nie można zmieniać ani niczego dopisywać.
Kodeks cywilny przewiduje trzy sposoby odwołania testamentu:
Sporządzenie nowego testamentu bez wyraźnego odwołania poprzedniego ma ten skutek, że odwołaniu ulegają postanowienia, które są sprzeczne z treścią nowego testamentu. Może zatem dojść do sytuacji, że testament wcześniejszy ulegnie całkowitemu odwołaniu albo tylko częściowemu bądź oba będą ważne, gdy nie będzie pomiędzy nimi sprzeczności.
WAŻNE!
Odwołanie testamentu przez sporządzenie nowego nie wymaga zachowania takiej samej formy co dokument wcześniejszy.
Należy pamiętać, że sporządzenie testamentu należy do czynności wysoce sformalizowanych. Aby po naszej śmierci nie narazić osób bliskich na podważenie jego ważności, warto zasięgnąć fachowej porady – w jaki sposób to zrobić i co można w nim zawrzeć.
Przykład własnoręcznego testamentu: Pan Jan, 75-letni emeryt, postanowił sporządzić testament własnoręczny. Zdecydował się na tę formę ze względu na prostotę i brak potrzeby wizyty u notariusza. W swoim mieszkaniu, przy biurku, napisał testament, w którym rozdzielił swoje oszczędności między troje dzieci, a dom przekazał najmłodszemu synowi, który opiekował się nim w ostatnich latach. Pan Jan pamiętał o podpisaniu i datowaniu dokumentu, co zapewniło jego ważność.
Przykład testamentu notarialnego: Pani Maria, będąc w świadomości skomplikowanej sytuacji rodzinnej, zdecydowała się na sporządzenie testamentu notarialnego. Obawiała się, że własnoręczny testament może być kwestionowany przez jednego z czwórki jej dzieci, które od lat nie utrzymuje z nią kontaktu. W obecności notariusza, w biurze notarialnym, wyraziła swoją ostatnią wolę, powierzając główną część majątku trzem dzieciom, które ją wspierały, a symboliczną część temu, z którym straciła kontakt. Notariusz zapewnił prawidłowe sporządzenie dokumentu i jego rejestrację.
Przykład testamentu allograficznego: 80-letni pan Kazimierz, podczas pobytu w szpitalu, zdecydował się na sporządzenie testamentu allograficznego. W obecności dwóch świadków – pielęgniarki i lekarza – ustnie wyraził swoją ostatnią wolę dotyczącą rozdziału majątku. Jego słowa zostały spisane w formie protokołu przez lekarza, a następnie podpisane przez pan Kazimierza, świadków oraz lekarza. Choć był to sposób mniej formalny niż testament notarialny, spełniał wszystkie wymogi prawne, pozwalając na uwzględnienie jego ostatniej woli w sytuacji nagłej i nieprzewidzianej.
Sporządzenie testamentu to ważna i odpowiedzialna decyzja, która pozwala na wyrażenie ostatniej woli i rozdzielenie majątku według własnych preferencji. Polskie prawo oferuje różne formy testamentów, w tym własnoręczne, notarialne i allograficzne, dostosowane do indywidualnych potrzeb i okoliczności, co zapewnia elastyczność w planowaniu spadku. Ważne jest, aby pamiętać o odpowiednim spełnieniu wymogów formalnych, co zabezpiecza testament przed kwestionowaniem po śmierci spadkodawcy.
Potrzebujesz pomocy w sporządzeniu testamentu lub masz pytania dotyczące prawa spadkowego? Skontaktuj się z nami, aby uzyskać profesjonalne porady prawne online oraz wsparcie w przygotowaniu niezbędnych dokumentów. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: r.pr. Eliza Polachowska
Radca prawny, mediator i doradca obywatelski. Wiedzę oraz doświadczenie zawodowe zdobywała przy Okręgowej Izbie Radców Prawnych w Zielonej Górze. Przez kilka lat pracowała w administracji publicznej, następnie w Kancelariach adwokackich i radcowskich oraz jako asystent sędziego w...
>> więcej informacji o autorze