Jak napisać testament krok po kroku?

• Autor: r.pr. Eliza Polachowska

Testament - każdy z nas zna to pojęcie. Większość kojarzy go jednak z testamentem sporządzanym u notariusza. Być może nie zdajemy sobie sprawy z tego, iż prawo polskie przewiduje różne formy wyrażenia przez spadkodawcę swojej ostatniej woli i co może zawierać testament. Dzisiejszy artykuł szerzej omówi tematykę związaną ze sporządzaniem ostatniej woli.

Jak napisać testament krok po kroku – pojęcie testamentu i jego rodzaje

W przepisach ogólnych księgi czwartej Kodeksu cywilnego dotyczących spadków ustawodawca stanowi, że powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dalsza redakcja przepisów wskazuje jednak, że testament ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Bowiem dziedziczenie ustawowe co do całości bądź części spadku zachodzi, gdy:

• spadkodawca nie powołał w ogóle spadkobiercy w testamencie albo gdy żadna z powołanych osób nie chce (bo odrzuciła spadek) lub nie może być spadkobiercą (bo została uznana za niegodną);
• spadkodawca nie powołał do części spadku spadkobiercy albo gdy któryś ze spadkobierców powołanych do całego spadku nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Powyższe wskazuje, że dziedziczenie ustawowe zachodzi dopiero wtedy, gdy osoba zmarła w ogóle nie zostawiła testamentu albo rozrządziła swoim majątkiem w testamencie tylko częściowo. W rezultacie można dziedziczyć częściowo na podstawie testamentu, a częściowo na podstawie ustawy. Kodeks cywilny nie zawiera definicji legalnej testamentu. Artykuł 941 stanowi jedynie, że rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament. To wskazuje, że pod tym pojęciem kryje się zarówno czynność prawna spadkodawcy, jak również dokument. Przy czym jest to czynność jednostronna, odwołalna, na wypadek śmierci, która zawiera rozrządzenia majątkiem przez przyszłego spadkodawcę. W zależności od tego, czy będzie to testament sporządzony własnoręcznie, czy u notariusza, będziemy mieli do czynienia z dokumentem prywatnym albo urzędowym. Bowiem zgodnie z ustawą o notariacie notariusz w zakresie swoich uprawnień działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Art. 2 § 2 ustawy wprost stanowi, że czynności notarialne dokonane przez notariusza mają charakter dokumentu urzędowego.

Natomiast testament sporządzony własnoręcznie będzie posiadał walor dokumentu prywatnego stanowiącego dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Oczywiście trudniej jest podważyć akt notarialny niż testament własnoręczny.

Kodeks cywilny dzieli testamenty na zwykłe i szczególne. Do zwykłych zalicza: testament holograficzny (własnoręczny), notarialny i allograficzny. Do szczególnych zaś zalicza testament ustny, podróżny i wojskowy.

Jak napisać testament krok po kroku – forma testamentu i skutki jej niezachowania

Sporządzić i odwołać testament może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona. Nie można tego uczynić przez przedstawiciela. Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy – bezwzględny zakaz sporządzania testamentów wspólnych. Poza tym testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

• w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, to nie sporządziłby testamentu o określonej treści;
• pod wpływem groźby.

Przy czym wymienione w art. 945 § 1 Kodeksu cywilnego wady oświadczenia woli są uregulowaniem szczególnym do norm zawartych w art. 82-88 K.c.

Wymagania co do formy zawierają również przepisy regulujące poszczególne rodzaje testamentów. Testament własnoręczny dla swojej ważności wymaga napisania go w całości pismem ręcznym, podpisania i opatrzenia datą. Może nie zawierać daty, jeżeli nie ma wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, jego treści lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Testament sporządzony w formie aktu notarialnego musi spełniać uregulowania zawarte w Prawie o notariacie. Testament allograficzny wymaga dla swojej ważności obecności dwóch świadków, którzy muszą spełnić wymogi ustawowe bycia świadkami. Następnie spadkodawca oświadcza swoją wolę ustnie wobec określonych w ustawie osób, m.in. wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole, z podaniem daty i złożeniem podpisu przez spadkodawcę, świadków oraz osobę, wobec której zostało ono złożone. Testamenty szczególne też muszą spełniać szereg wymogów ustawowych. To wszystko uzmysławia nam, że napisanie testamentu jest czynnością wysoce sformalizowaną i można podważyć jego ważność w postępowaniu sądowym.

Treść testamentu – jakie rozrządzenia spadkodawca może zawrzeć w testamencie?

Podstawowym rozrządzeniem spadkodawcy w testamencie jest powołanie do spadku. Można to uczynić na rzecz jednej albo kilku osób, jak również rozrządzić całością bądź częścią swojego majątku. W literaturze prezentowany jest pogląd, że w testamencie w ogóle nie musimy powoływać spadkobiercy, bowiem prawo polskie nie określa jego minimalnej treści. Przepisy stanowią o tym, co spadkodawca może umieścić w testamencie. Powyższe oznacza dobrowolność w konstruowaniu jego treści, a nie obowiązek. Zgodnie z poglądem doktryny dokonanie w testamencie jedynie rozrządzeń o charakterze niemajątkowym nie pozbawia go cech testamentu. W testamencie można pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku, tzw. wydziedziczenie. Jest to możliwe, jeżeli uprawniony:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Przyczyna wydziedziczenia musi być podana w testamencie. Wydziedziczenie powoduje, że osoba uprawniona nie dochodzi do dziedziczenia po spadkodawcy. Pamiętajmy o tym, że nawet gdy w rzeczywistości zaistnieje jedna z trzech wymienionych przesłanek, a nie wydziedziczymy określonej osoby w testamencie, to w wyjątkowych sytuacjach będzie można żądać uznania roszczenia o zachowek jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego w oparciu o art. 5 K.c. Z innych rozrządzeń testamentowych należy wskazać: podstawienie, wyłączenie przyrostu, zapis, polecenie, powołanie wykonawcy(-ów) testamentu, inne rozrządzenia, niemajątkowe, np. co do sposobu wychowania dzieci itp.

Wykładnia testamentu i sposoby jego odwołania

Przepisy ogólne dotyczące testamentów stanowią, że należy go tak tłumaczyć, aby zapewnić najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy. Jeżeli testament może być tłumaczony na kilka sposobów, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwoli utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść. Wykładni podlega jedynie oświadczenie woli i treść testamentu, której nie można zmieniać ani niczego dopisywać.

Kodeks cywilny przewiduje trzy sposoby odwołania testamentu:

• przez sporządzenie nowego testamentu;
• poprzez zniszczenie go lub pozbawienie cech, od których zależy jego ważność w zamiarze odwołania;
• dokonanie w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Sporządzenie nowego testamentu bez wyraźnego odwołania poprzedniego ma ten skutek, że odwołaniu ulegają postanowienia, które są sprzeczne z treścią nowego testamentu. Może zatem dojść do sytuacji, że testament wcześniejszy ulegnie całkowitemu odwołaniu albo tylko częściowemu bądź oba będą ważne, gdy nie będzie pomiędzy nimi sprzeczności.

Podsumowując: należy pamiętać, że sporządzenie testamentu należy do czynności wysoce sformalizowanych. Aby po naszej śmierci nie narazić osób bliskich na podważenie jego ważności, warto zasięgnąć fachowej porady – w jaki sposób to zrobić i co można w nim zawrzeć.