Kodeks cywilny przewiduje kilka sytuacji, w której strona umowy kupna-sprzedaży ma prawo do odstąpienia od umowy. Owo prawo do odstąpienia od umowy kupna-sprzedaży może wynikać zarówno ze zgodnej woli stron, i wtedy odpowiedni zapis powinien zostać zawarty w treści umowy, jak również prawo do odstąpienia od umowy może wynikać z mocy prawa. W naszym dzisiejszym artykule zastanowimy się nad wszystkimi możliwymi opcjami.
Na początku zajmijmy się umownym prawem odstąpienia od umowy. Zasadniczo polega ono na tym, że jedna lub też obie strony mogą zastrzec w umowie, że w oznaczonym okresie będą posiadały prawo do odstąpienia od umowy. W celu realizacji tego prawa wystarczające jest już samo złożenie oświadczenia w tej sprawie drugiej stronie umowy.
Jeśli strona umowy skorzysta z przysługującego jej prawa do odstąpienia, to uprzednio zawartą umowę traktuje się na gruncie prawa cywilnego za niezawartą. Warto podkreślić, że taka umowa jest uznana za niezawartą, a nie za nieważną. Nieważność umowy regulują bowiem odrębne przepisy i są to dwie różne instytucje.
Ponadto w przypadku odstąpienia od umowy kupna-sprzedaży wszelkie wzajemne świadczenia pomiędzy stronami podlegają zwrotowi. Natomiast za świadczone usługi oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.
W świetle obowiązujących przepisów dopuszczalne jest, aby w treści umowy została zawarta klauzula umożliwiająca obu stronom odstąpienie od zawartej umowy. Co ważne, takie prawo może przysługiwać jedynie w ustalonym czasie. Nie jest to zatem prawo nieograniczone.
Kolejnym bardzo poważnym skutkiem zastosowania prawa odstąpienia jest uznanie, iż uprzednio podpisana umowa kupna-sprzedaży jest niezawarta. To z kolei implikuje konieczność zwrotu pomiędzy stronami umowy wzajemnych świadczeń.
Dodatkowo warto także wskazać na treść art. 396 K.c., w którym zastrzeżono, że odstąpienie od umowy kupna-sprzedaży może być dokonane tylko za zapłatą określonej kwoty, którą kodeks określa jako odstępne. Takie oświadczenie o odstąpieniu od umowy będzie wywoływało skutki prawne jedynie wtedy, gdy jednocześnie owo odstępne zostanie zapłacone.
WAŻNE!
Kodeks cywilny dopuszcza możliwość zastrzeżenia w treści zawartej umowy prawa do odstąpienia. Uprawnienie to może zostać obwarowane koniecznością zapłaty odstępnego. W takim przypadku odstąpienie staje się skuteczne, gdy strona zapłaci odstępne.
W pewnych okolicznościach prawo do odstąpienia wynika wprost z przepisów prawa. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku zwłoki.
Otóż, jak stanowi art. 491 K.c., jeżeli strona umowy dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania, to druga strona może wyznaczyć określony termin oraz zastrzec, że w przypadku niezrealizowania świadczenia w tymże terminie będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Strona doznająca uszczerbku na skutek zwłoki kontrahenta może bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie, żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.
W świetle tego przepisu w sytuacji gdy strona dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania umownego, druga strona może wyznaczyć dodatkowy termin na realizację świadczenia. Dopiero jeśli zobowiązany również w tym dodatkowym terminie nie wykona świadczenia, strona ma prawo do odstąpienia od umowy.
Należy także odnieść się do regulacji zawartych w art. 492 K.c. W myśl tego przepisu, jeżeli prawo do odstąpienia zostało umieszczone w umowie na wypadek niewykonania świadczenia w określonym terminie, to w przypadku zwłoki kontrahent może odstąpić od umowy i to bez wyznaczania tego dodatkowego terminu. Tak samo będzie w sytuacji, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.
Jak widać, strony umowy mogą już w jej treści zastrzec, że dojdzie do realizacji prawa odstąpienia od umowy, jeżeli w wyznaczonym terminie świadczenie nie zostanie wykonane na skutek zwłoki kontrahenta. W tym wariancie nie jest konieczne wyznaczanie dodatkowego terminu. Ponadto strona korzystająca z prawa do odstąpienia może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 K.c.).
WAŻNE!
Zwłoka strony zobowiązanej do wykonania określonego świadczenia umownego skutkuje powstaniem po stronie wierzyciela prawa do odstąpienia od umowy. Wcześniej jednak wierzyciel powinien stronie wyznaczyć dodatkowy termin na wykonanie świadczenia.
Kolejny przypadek dotyczący ustawowego prawa odstąpienia od umowy związany jest z ewentualnie występującą wadą rzeczy sprzedanej. W tym wypadku prawo do odstąpienia od umowy jest jednym z możliwych wariantów działania, do jakich jest uprawniony kupujący. Jak bowiem stanowi art. 560 K.c. – jeżeli sprzedana rzecz ma wadę, to kupujący ma kilka możliwości postępowania. Może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy. Istnieje tu jednak wyjątek wskazujący, że z prawa tego nie można skorzystać, jeżeli sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie, z tym jednak zastrzeżeniem, że wyjątek nie jest stosowany, gdy rzecz była już wymieniona lub naprawiana przez sprzedawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowi wymiany rzeczy na wolną od wad lub usunięcia wady. Kupujący nie może odstąpić od umowy kupna-sprzedaży, jeżeli wada jest nieistotna.
Podkreślmy, że w myśl art. 565 K.c. uprawnienie do odstąpienia od umowy dotyczy wyłącznie rzeczy wadliwych. W rezultacie, jeżeli transakcja dotyczy wielu przedmiotów, a tylko część z nich posiada wady, to prawo odstąpienia nie zadziała wobec wszystkich sprzedanych rzeczy, lecz wyłącznie wobec tych wykazujących wady.
WAŻNE!
Wobec ujawnienia wady rzeczy sprzedanej kupujący ma prawo do odstąpienia od zawartej umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie.
Najczęstszą wadą generującą prawo do odstąpienia od umowy jest wada fizyczna przedmiotu sprzedaży. Zgodnie z art. 556(1) K.c. wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową. W szczególności rzecz sprzedana jest niezgodna z umową, jeżeli:
1) nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia;
2) nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnił kupującego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór;
3) nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do takiego jej przeznaczenia;
4) została kupującemu wydana w stanie niezupełnym.
Rzecz sprzedana ma wadę fizyczną także w razie nieprawidłowego jej zamontowania i uruchomienia, jeżeli czynności te zostały wykonane przez sprzedawcę lub osobę trzecią, za którą sprzedawca ponosi odpowiedzialność, albo przez kupującego, który postąpił według instrukcji otrzymanej od sprzedawcy.
W rezultacie, w sytuacji, gdy jedna z wymiennych wad zostanie ujawniona, kupujący ma prawo skorzystać z możliwości odstąpienia od umowy.
Prawo do odstąpienia od umowy może wynikać zarówno z mocy prawa, jak i z treści zawartej pomiędzy stronami umowy. W obu przypadkach skuteczne odstąpienie od umowy kupna-sprzedaży oznacza, że umowa jest traktowana jako w ogóle niezawarta.
Odstąpienie od umowy ze względu na zmianę sytuacji życiowej Agnieszka i Tomasz zawarli umowę kupna sprzedaży samochodu. Jednak, zanim doszło do finalizacji transakcji, Tomasz stracił pracę i uznał, że nie jest w stanie utrzymać dodatkowego samochodu. Na szczęście, w umowie znalazła się klauzula umożliwiająca odstąpienie od umowy w określonym czasie. Tomasz skorzystał z tego prawa, informując Agnieszkę o swojej decyzji, co pozwoliło mu uniknąć niepotrzebnych wydatków w trudnej sytuacji finansowej.
Odstąpienie od umowy z powodu zwłoki sprzedawcy Ewa zamówiła przez Internet specjalistyczny aparat fotograficzny, który miał być dostarczony w ciągu dwóch tygodni. Termin ten był dla niej kluczowy, ponieważ planowała wykorzystać aparat na ważnym wydarzeniu. Mimo wyznaczenia dodatkowego terminu przez Ewę, sprzedawca nie dostarczył aparatu na czas. Ewa zdecydowała się na odstąpienie od umowy, ponieważ sprzęt nie spełnił jej oczekiwań czasowych, a zwłoka sprzedawcy uniemożliwiła jej realizację planów.
Odstąpienie od umowy z powodu wady produktu Kamil kupił nowy smartfon, który po kilku dniach użytkowania zaczął wykazywać problemy z baterią – szybko tracił ładunek i niekiedy samoczynnie się wyłączał. Kamil zgłosił problem sprzedawcy, który zaoferował naprawę urządzenia. Jednakże, Kamil uznał, że nie chce ryzykować kolejnych problemów i woli wymienić telefon na inny model. Na podstawie art. 560 K.c., który mówi o prawie do odstąpienia od umowy w przypadku stwierdzenia wady rzeczy, Kamil zdecydował się na odstąpienie od umowy. Dzięki temu mógł wybrać inny telefon, który lepiej spełniał jego oczekiwania i nie miał wad, które utrudniałyby mu codzienne użytkowanie.
Prawo do odstąpienia od umowy kupna-sprzedaży stanowi istotny mechanizm ochrony stron transakcji, pozwalający na uniknięcie negatywnych konsekwencji nieprzewidzianych zmian sytuacji lub niezadowolenia z produktu. Odstąpienie od umowy może być efektem zarówno umownych ustaleń, jak i wynikać bezpośrednio z przepisów prawa, szczególnie w sytuacjach zwłoki w wykonaniu zobowiązań lub stwierdzenia wad rzeczy sprzedanej. To elastyczne narzędzie umożliwia skuteczną reakcję na zmieniające się okoliczności i zapewnia odpowiednią równowagę interesów obu stron umowy.
Potrzebujesz fachowej pomocy prawnej lub profesjonalnie sporządzonych pism? Skorzystaj z naszych usług doradztwa prawnego online - szybko, wygodnie i skutecznie rozwiążemy Twoje problemy prawne. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: Marcin Sądej
Prawnik, absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, ukończone studia podyplomowe z zakresu Przeciwdziałania Przestępczości Gospodarczej i Skarbowej oraz z zakresu Rachunkowości i Rewizji Finansowej. Współpracuje z kancelariami doradców podatkowych oraz biurami...
>> więcej informacji o autorze