Prawa konsumenta wobec nieuczciwego sprzedawcy

• Marcin Sądej

W dobie trwającej pandemii koronawirusa ogromna ilość transakcji handlowych przeniosła się do Internetu. Z uwagi na stale zwiększającą się liczbę zakupów online istnieje ryzyko, że konsument trafi na nieuczciwego sprzedawcę. W związku z tym warto przeanalizować, jakie prawa ma konsument wobec nieuczciwych praktyk stosowanych przez przedsiębiorcę. W dzisiejszym artykule omówimy prawa konsumenta wobec nieuczciwego sprzedawcy.

Podstawowe prawa konsumenta zabezpieczające przed nieuczciwymi sprzedawcami

Przede wszystkim wskażmy, że konsumentem jest wyłącznie osoba fizyczna, która zawiera umowy z przedsiębiorcą w zakresie niezwiązanym z działalnością gospodarczą. W świetle tak ukształtowanej definicji możliwe jest, że dana osoba fizyczna prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą, jednakże jednocześnie może mieć status konsumenta, jeżeli w ramach zawartej umowy występuje jako podmiot prywatny dokonujący nabycia do swojego majątku osobistego, a nie firmowego.

Pierwszym aktem, do którego należy sięgnąć w celu ustalenia, jakie są podstawowe prawa konsumenta, jest ustawa o prawach konsumenta. Akt ten określa przede wszystkim zakres obowiązków informacyjnych ze strony sprzedawcy, jak również w dokładny sposób opisuje elementarne prawo konsumenta, jakim jest uprawnienie do odstąpienia od umowy. W tym pierwszym zakresie możemy wskazać, że w przypadku umów zawieranych na odległość sprzedawcy mają obowiązek poinformować konsumenta m.in. o terminie i formie zapłaty, procedurze rozpatrywania reklamacji, prawie do odstąpienia od umowy, ewentualnych kosztach w przypadku odstąpienia od umowy, które ponosi konsument, sytuacjach, gdy konsument traci prawo do odstąpienia od umowy. Dodajmy, że te informacje muszą obligatoryjnie zostać przekazane konsumentowi na etapie sprzedaży, a niedopełnienie tego obowiązku stanowi naruszenie przepisów prawa.

Natomiast ustawowe prawo do odstąpienia od umowy to możliwość odstąpienia od umowy w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia bez podawania przyczyny i bez ponoszenia kosztów. Co ciekawe, jeżeli konsument nie zostanie poinformowany przez nieuczciwego sprzedawcę o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy, to prawo to wygasa dopiero po upływie 12 miesięcy.

Odstąpienie od umowy następuje w skutek złożenia przez konsumenta oświadczenia. Podstawową konsekwencją złożenia tego rodzaju oświadczenia jest uznanie zawartej umowy za nieważną.

Kolejnym aktem, który dotyka materii praw konsumenta, jest Kodeks cywilny (K.c.), a w szczególności przepisy stanowiące o rękojmi za wady fizyczne rzeczy sprzedanej. Z grubsza tłumacząc, jest to odpowiedzialność sprzedawcy za wady fizyczne lub prawne, w związku z wystąpieniem których kupujący ma określone uprawnienia względem sprzedającego. Regulacje dotyczące rękojmi odnoszą się także do konsumentów.

Zasadniczo, w ramach istniejącej rękojmi nabywca może domagać się obniżenia ceny, odstąpienia od umowy lub usunięcia wady. Tutaj jednak istnieje ważna modyfikacja dotycząca właśnie konsumentów. Otóż, jak podaje art. 560 § 2 K.c., konsument może, zamiast zaproponowanego usunięcia wady, zażądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo – zamiast wymiany rzeczy – żądać usunięcia istniejącej wady. Tutaj jednak ustawodawca zawarł jedno zastrzeżenie, wskazując, że takie uprawnienie jest nieaktywne, jeżeli sposób wybrany przez kupującego jest niemożliwy do zrealizowania albo wymagałby nadmiernych kosztów w porównaniu ze sposobem proponowanym przez sprzedawcę.

Dodajmy także, że strony umowy mogą, w drodze zgodnego oświadczenia woli, rozszerzyć, ograniczyć lub całkowicie wyłączyć odpowiedzialność sprzedawcy z tytułu rękojmi. Jednakże, jak wynika z art. 558 K.c., taka ograniczająca modyfikacja nie jest możliwa, jeśli kupujący ma status konsumenta. Wówczas jest to możliwe tylko w przypadkach określonych w przepisach szczególnych. Za taki przepis szczególny należy uznać art. 7 ustawy o prawach konsumenta, który podaje, że konsument nie może zrzec się swoich praw ustawowych. Postanowienia umów mniej korzystne dla konsumenta niż postanowienia określone w ustawie o prawach konsumenta są nieważne, a w ich miejsce stosuje się przepisy tejże ustawy.

Prawa konsumenta a nieuczciwe praktyki rynkowe

Tematyka praw konsumenta jest ściśle związana z zagadnieniem nieuczciwych praktyk rynkowych. Ta materia jest regulowana przez ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Ustawa za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje zachowanie sprzedawcy wobec konsumenta, które jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i w wyraźny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta. Wpływ na konsumenta może objawić się jeszcze przed zawarciem umowy, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. W art. 7 tej ustawy znajdujemy tzw. Czarną listę nieuczciwych praktyk rynkowych. Jest to wykaz zachowań i postępowań sprzedawcy, które w każdych okolicznościach powodują wprowadzenie konsumenta w błąd i są kwalifikowane jako nieuczciwe praktyki. Ów katalog jest bardzo obszerny, jednak najczęstszymi praktykami stosowanymi przez nieuczciwych sprzedawców są:

• reklama przynęta oraz kryptoreklama;
• wskazywanie, że dany produkt (towar lub usługa) będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie on dostępny na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, w celu skłonienia kupującego do natychmiastowej decyzji o zakupie;
• twierdzenie lub wywoływanie wrażenia, że sprzedaż produktu jest zgodna z prawem, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
• podawanie nierzetelnych informacji dotyczących produktu oraz ryzyka związanego z jego używaniem;
• reklamowanie produktu podobnego do produktu innego przedsiębiorcy w sposób celowo sugerujący konsumentowi, że produkt ten został wykonany przez tego samego przedsiębiorcę, jeżeli jest to niezgodne z prawdą;
• przekazywanie nierzetelnych informacji dotyczących warunków na rynku handlowym bądź też przekazywanie fałszywych informacji o dostępności produktu.

Możliwe działania konsumenta wobec nieuczciwego sprzedawcy

W przypadku sprzedawcy, który stosuje nieuczciwe praktyki rynkowe, konsument może wystąpić z określonych roszczeniem, w ramach którego może domagać się zaniechania praktyki, usunięcia jej skutków, złożenia przez sprzedawcę oświadczenia o odpowiedniej treści, naprawienia wyrządzonej szkody, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów. Co ważne, art. 12 ustawy o nieuczciwych praktykach rynkowych, który reguluje prawo konsumenta do takiego żądania, wskazuje, że roszczenie to konsument może wnieść nie tylko wtedy, gdy jego interes został naruszony, ale również na etapie zagrożenia jego interesu. Warto także podkreślić, że w toku prowadzonego postępowania w tym zakresie ciężar dowodu, że dana praktyka rynkowa nie stanowi nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd, spoczywa na przedsiębiorcy, któremu zarzuca się stosowanie nieuczciwej praktyki rynkowej, a nie na konsumencie.

Z przedstawionej analizy wynika, że wobec nieuczciwego sprzedawcy konsument posiada wiele uprawnień, które jednak uregulowane są w kilku różnych aktach prawnych. Celem wybrania najlepszego środka obrony warto zasięgnąć pomocy specjalisty z tej dziedziny.