Umowa-zlecenie między osobami fizycznymi a ZUS

• 2024-01-18
• Autor: Marcin Sądej

Umowa-zlecenie jest klasycznym przykładem umowy cywilnoprawnej. Należy pamiętać, że choć w typowych warunkach stronami takiej umowy są osoba fizyczna oraz przedsiębiorca, to jednak nic nie stoi na przeszkodzie, aby umowa-zlecenie została zawarta pomiędzy dwiema osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej. W związku z tym faktem warto zastanowić się, jak kształtują się obowiązki względem ZUS w przypadku zawarcia umowy-zlecenia pomiędzy osobami fizycznymi.

Istotne elementy umowy-zlecenia

Na wstępie wskażmy na kilka istotnych elementów dotyczących umowy-zlecenia. Jak już zaznaczyliśmy na początku, taka umowa jest klasycznym przykładem umowy cywilnoprawnej, w związku z czym przepisów dotyczących konstrukcji umowy-zlecenia należy poszukiwać w Kodeksie cywilnym (K.c.).

Zgodnie z art. 734 K.c. – przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Natomiast w myśl art. 735 K.c. – jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Jeżeli nie ma obowiązującej taryfy, a nie umówiono się o wysokość wynagrodzenia, należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy. Wskażmy także na treść art. 744 K.c., który podaje, że w razie odpłatnego zlecenia wynagrodzenie należy się przyjmującemu dopiero po wykonaniu zlecenia, chyba że co innego wynika z umowy lub z przepisów szczególnych.

Czy osoby fizyczne mogą zawierać między sobą umowy zlecenia?

Analiza treści zapisów Kodeksu cywilnego wskazuje, że nie ma ograniczeń co do zakresu podmiotowego stron umowy zlecenia. Nie obserwujemy żadnej normy, która jednoznacznie wskazywałaby, iż umowa zlecenie dochodzi do skutku wyłącznie w przypadku, gdy jednym z podmiotów zawierających jest przedsiębiorca. W rezultacie nic nie stoi na przeszkodzie, aby dwie osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej zawarły pomiędzy sobą ważną i skuteczną umowę-zlecenie.

Umowa-zlecenie a obowiązki względem ZUS

Przechodząc do kwestii związanych z obowiązkami względem ZUS, należy odnieść się do regulacji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Tam też w art. 6 ust. 1 pkt 4 możemy przeczytać, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami” oraz osobami z nimi współpracującymi.

Jak zatem widać, zasadniczo umowa zlecenia jest więc podstawą do naliczania składek na ubezpieczenie społeczne. Bezwzględny obowiązek odprowadzenia składek ZUS powstanie wobec tych zleceniobiorców, którzy nie podlegają żadnemu innemu tytułowi do ubezpieczeń.

Natomiast nieco inaczej będzie przedstawiała się sytuacja osób osiągających wynagrodzenie również z innego tytułu. W takim przypadku będzie dochodziło do zbiegu tytułów ubezpieczenia. Przykładowo, jeżeli zleceniobiorcą jest osoba, która pracuje na umowę o pracę, to będzie ona obligatoryjnie objęta ubezpieczeniem społecznym z tytułu umowy o pracę, natomiast z tytułu zawartej umowy zlecenia – jedynie dobrowolnie na własny wniosek w tej sprawie.

Warto również dodać, że na podstawie art. 6 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych osoby wykonujące pracę na podstawie umowy-zlecenia nie podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli są uczniami szkół ponadpodstawowych lub studentami, do ukończenia 26 lat.

Kto opłaca ZUS przy umowie zlecenia pomiędzy osobami fizycznymi?

Jak wskazuje art. 36 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych.

Natomiast w myśl art. 36 ust. 2 ww. ustawy obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osób określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1-4, 6-9b, 11, 12, 19-22, ust. 2, 2a i 2d, duchownych będących członkami zakonów lub klasztorów oraz osób współpracujących, o których mowa w art. 8 ust. 11, należy do płatnika składek. Jak zatem widać, w przypadku osób wykonujących pracę na podstawie umowy-zlecenia (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy) podmiotem zobowiązanym do zgłoszenia do ZUS jest płatnik, a nie ubezpieczony. W związku z tym pojawia się pytanie, czy takie same obowiązki dotyczą zleceniodawcy będącego osobą fizyczną.

W celu wyjaśnienia tej wątpliwości należy sięgnąć do definicji płatnika zawartej w art. 4 pkt 2 lit. a) ustawy, gdzie możemy przeczytać, że płatnikiem składek jest pracodawca w stosunku do pracowników i osób odbywających służbę zastępczą oraz jednostka organizacyjna lub osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi, w tym z tytułu przebywania na urlopie wychowawczym albo pobierania zasiłku macierzyńskiego, z wyłączeniem osób, którym zasiłek macierzyński wypłaca Zakład.

W interesującym nas zakresie kluczowy jest fragment: „osoba fizyczna pozostająca z inną osobą fizyczną w stosunku prawnym uzasadniającym objęcie tej osoby ubezpieczeniami społecznymi”. Fragment ten ewidentnie odnosi się do sytuacji zawarcia umowy-zlecenia pomiędzy osobami fizycznymi nieprowadzącymi działalności gospodarczej.

Wskażmy, że osoba fizyczna będąca zleceniodawcą nie pełni roli płatnika podatku. Nie jest zatem zobligowana do odprowadzania zaliczek na podatek za zleceniobiorcę. W takim przypadku całość podatku rozlicza zleceniobiorca samodzielnie w zeznaniu rocznym.

Inaczej natomiast prezentuje się kwestia obowiązków względem ZUS. W tych okolicznościach zleceniodawca, będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, jest kwalifikowany jako płatnik, co oznacza, że ma obowiązek zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego zleceniobiorcy i opłacenia składki ZUS.

Nie trzeba wyjaśniać, że takie rozwiązanie znacznie komplikuje relacje pomiędzy osobami fizycznymi. Zasadniczo bowiem osoba, która chce zlecić wykonanie prostych czynności, nie będzie chciała nakładać na siebie dodatkowych obowiązków formalnych względem ZUS. Taki kształt przepisów należy ocenić zdecydowanie negatywnie. Natomiast osoby fizyczne przed zawarciem jakiejkolwiek umowy cywilnoprawnej powinny skonsultować tą kwestię z profesjonalnym doradcą.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
2. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz.U. 1998 nr 137 poz. 887