Ograniczenia w egzekucji

• 2024-01-30
• Autor: Michał Berliński

Komornik sądowy, o którym pisałem w poprzednim artykule, jest funkcjonariuszem publicznym, który stosując przymus, wykonuje orzeczenia sądów. Jak wiadomo, komornik działa na podstawie przepisów różnych ustaw, a te zawierają szereg ograniczeń. Ograniczenia w egzekucji służą ochronie dłużnika, aby – mimo toczącego się przeciwko niemu postępowania egzekucyjnego – nie został pozbawiony środków do życia. Szereg wyliczeń w tym zakresie znajdziemy w Kodeksie postępowania cywilnego (K.p.c.), ale nie tylko – spotkać je możemy również w innych ustawach, takich jak Kodeks pracy (K.p.). O tym szerzej w dzisiejszym artykule.

Ograniczenia w egzekucji z rachunku bankowego

Egzekucja z rachunku bankowego jest najszybszym, najtańszym i najbardziej wygodnym sposobem egzekucji. Wbrew pozorom jest to egzekucja najlepsza również z punktu widzenia dłużnika. Nie trwa długo, nie generuje dodatkowych kosztów, jak np. egzekucja z ruchomości, o której mowa będzie w dalszej części opracowania. W przypadku egzekucji z rachunku bankowego taką podstawą jest art. 54 ustawy – Prawo bankowe. Zgodnie z tym przepisem środki pieniężne znajdujące się na rachunkach oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz terminowych lokat oszczędnościowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, są wolne od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego, w każdym miesiącu kalendarzowym, w którym obowiązuje zajęcie, do wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę (w 2020 roku 75% z 2600 zł płacy minimalnej to kwota 1950 zł).

Oprócz kwoty odpowiadającej wysokości 75% minimalnego wynagrodzenia za pracę, nie podlegają również zajęciu na rachunku bankowym:

• alimenty, świadczenia z funduszu alimentacyjnego, świadczenia rodzinne, dodatki rodzinne, pielęgnacyjne, porodowe, dla sierot zupełnych, zasiłki dla opiekunów, świadczenia z pomocy społecznej, świadczenia integracyjne, świadczenie wychowawcze oraz jednorazowe świadczenie wypłacane na mocy ustawy o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”;
• świadczenia, dodatki i inne kwoty, wymienione w ustawie o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej przysługujące na dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej lub rodzinnym domu dziecka.

Dodatkowo, co ważne – do tej kwoty nie dolicza się np. świadczenia 500+, a banki w ogóle nie powinny go blokować.

Ograniczenia w egzekucji z wynagrodzenia za pracę

Drugim najczęściej stosowanym sposobem egzekucji jest egzekucja z wynagrodzenia za pracę. Generalnie w tym wypadku komornik wysyła zajęcie wynagrodzenia do pracodawcy dłużnika i to pracodawca jest obowiązany prawidłowo obliczyć kwotę wolną od zajęcia oraz ją przesłać. Zresztą ma w tym zakresie szereg innych obowiązków, o których można byłoby napisać osobny artykuł. Minimalne wynagrodzenie jest bowiem wolne od zajęcia. Jeżeli dłużnik jest zatrudniony z wynagrodzeniem minimalnym, to komornik nie może potrącić mu ani złotówki, nie dotyczy to jednak zajęć alimentacyjnych (art. 87 K.p.).

Ograniczenia w egzekucji z umów-zleceń, o dzieło i innych wierzytelności

Przepisy ograniczające egzekucję z wynagrodzenia za pracę od jakiegoś czasu możemy pod pewnymi warunkami stosować również do wierzytelności z umów tymczasowych, takich jak: umowa-zlecenie, agencyjna, o dzieło czy jeszcze inne. Od 2019 roku ochrona wynagrodzenia za pracę objęła również zleceniobiorców. Środki uzyskiwane przez osoby zatrudnione na podstawie umowy-zlecenia zostały objęte taką samą ochroną jak w przypadku umowy o pracę pod warunkiem, że stanowią jedyne źródło utrzymania dłużnika i powtarzają się w stałych odstępach czasu – a więc są w swej istocie podobne do świadczeń uzyskiwanych z tytułu umowy o pracę. Dłużnik powinien to wykazać przed komornikiem sądowym. Mówi o tym wprost art. 833 § 2¹ K.p.c., w którym czytamy, że: „przepisy art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy stosuje się odpowiednio do wszystkich świadczeń powtarzających się, których celem jest zapewnienie utrzymania albo stanowiących jedyne źródło dochodu dłużnika będącego osobą fizyczną”.

Ograniczenia w egzekucji z rent i emerytur

Emerytura i renta także podlegają pewnym ograniczeniom w egzekucji. Należy pamiętać, że wysokość tych świadczeń jest różna i często kwota wypłacanej emerytury nie osiąga nawet minimalnej wysokości określonej w przepisach. Bywa tak oczywiście z powodu krótkiego stażu pracy, braku odpowiednich składek. Dlatego też przepisy egzekucyjne w pewnym stopniu chronią takie osoby. Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 140), komornik sądowy może zająć:

• 25% emerytury – w przypadku świadczeń niealimentacyjnych (najczęstsza sytuacja – chodzi o niespłacane kredyty, pożyczki, zaległości telekomunikacyjne, czynsz);
• 60% emerytury – w przypadku świadczeń alimentacyjnych;
• 50% emerytury – w przypadku egzekucji związanej z odpłatnością za pobyt w domach pomocy społecznej, zakładach opiekuńczo-leczniczych, zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych.

Ograniczenia w egzekucji z ruchomości

Ten rodzaj egzekucji jest rzadkością, ponieważ jest skomplikowany, czasochłonny i często nie udaje się osiągnąć zamierzonego efektu, czyli nie udaje się sprzedać ruchomości dłużnika. Komornik nie może zająć takich przedmiotów, jak: lodówka, odkurzacz, pralka, kuchenka mikrofalowa, piekarnik, płyta grzewcza służąca do podgrzewania lub przygotowywania posiłków, łóżko, stół. To nie wszystko. Komornik nie może zająć ruchomości, które nie stanowią własności dłużnika, samo posiadanie nie zawsze wystarczy. Co więcej, dłużnik może złożyć wniosek o zwolnienie ruchomości spod zajęcia, gdyż np. zajęty pojazd może mu być potrzebny do prowadzenia działalności gospodarczej lub do transportu do pracy. W każdym przypadku wniosek o zwolnienie spod egzekucji powinien być dobrze uzasadniony. Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego zawierają szczegółowy wykaz ruchomości, które zajęciu nie podlegają.

Ograniczenia w egzekucji z nieruchomości

Co ciekawe, ten najtrudniejszy sposób egzekucji, a często także najbardziej dotkliwy, do niedawna nie zawierał za wielu ograniczeń. Aktualnie nastąpiła w tej kwestii zmiana, która w istotny sposób zmieniła możliwości wierzyciela w zaspokojeniu się z nieruchomości dłużnika. Komornik w każdym przypadku może zająć nieruchomość dłużnika, jednak nie w każdym przypadku może przystąpić do licytacji. To wycena nieruchomości dokonana przez biegłego sądowego w relacji do długu decyduje o tym, czy nieruchomość może być licytowana. Jeśli dług jest niższy niż 1/20 wartości oszacowanej nieruchomości, to nie może ona podlegać sprzedaży, chyba że zgodę na to wyrazi sąd nadzorujący egzekucję. Sąd może takiej zgody udzielić, gdy dłużnik nie posiada innego majątku, a tylko ten sposób egzekucji może pozwolić na wyegzekwowanie długu.

Majątek wspólny małżonków a egzekucja

Często jest to problematyczna kwestia i niekiedy kierowanie egzekucji do majątku wspólnego małżonków budzi szereg wątpliwości. Zasadą jest, że wierzyciel powinien uzyskać nadaną przez sąd klauzulę wykonalności z ograniczeniem do majątku wspólnego, inaczej małżonek dłużnika może podjąć skuteczną obronę przed egzekucją. W tym miejscu należy pamiętać, że w przypadku zajęcia nieruchomości stanowiącej własność dłużnika i jego współmałżonka, ten drugi może złożyć sprzeciw na to zajecie. Dopiero uzyskanie klauzuli wykonalności zapewnia możliwość prowadzenia postępowania z majątku wspólnego.

Wyłączenie spod egzekucji zajętego składnika majątku

Jak wskazywałem powyżej, przepisy Kodeksu postępowania cywilnego zawierają możliwość wyłączenia spod egzekucji danego składnika majątku, czy to będzie ruchomość, konto bankowe albo pensja. Wniosek w tym zakresie rozpatruje sąd rejonowy, przy którym działa komornik. Sąd może wskazać, że z uwagi na szczególną sytuację, czy też własność osoby trzeciej, dany składnik majątku nie może podlegać egzekucji w tym postępowaniu.

Jak widać, istnieje szereg ograniczeń dla prowadzenia egzekucji przez komornika sądowego. Brak jest jednak w tym aspekcie ujednoliconego katalogu, a przepisy stanowiące o ograniczeniach w egzekucji można odnaleźć w wielu aktach prawnych, dlatego ich poszukiwanie jest skomplikowane. Czy to będąc dłużnikiem, małżonkiem dłużnika, czy też wierzycielem, warto w sprawie egzekucji i jej ograniczeń skorzystać z pomocy profesjonalistów.