Prawa i obowiązki komornika sądowego

• 2024-02-08
• Autor: Michał Berliński

Zawód komornika sądowego w Polsce nie cieszy się wielką popularnością. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt, iż nie każdy lubi oddawać pieniądze, czasem wynika to po prostu z położenia, w jakim się znaleźliśmy, a czasem niestety z celowego działania mającego na celu pokrzywdzenie wierzyciela. Komornik sądowy posiada szeroki wachlarz uprawnień i obowiązków, które musi wykonywać. W zakresie wykonania obowiązków podlega bezpośrednio nadzorowi prezesa sądu rejonowego, przy którym sprawuje swój urząd, oraz Ministrowi Sprawiedliwości, który powołuje go na stanowisko.

Oprócz odzyskiwania należności pieniężnych komornik sądowy wykonuje również inne orzeczenia takie jak: eksmisję, wprowadzenie w posiadanie nieruchomości, odebranie ruchomości, zabezpieczenie spadku, spis inwentarza po zmarłym oraz wiele innych.

Kim jest komornik sądowy?

O tym, kim jest komornik sądowy, napisano już bardzo wiele. Status komornika bardzo często się zmieniał. Przede wszystkim należy pamiętać, że jest on funkcjonariuszem publicznym, powołanym do tego, aby wykonywać orzeczenia sądu. Bardzo często wskazuje się, że wyrok sądu bez organu egzekucyjnego, jakim jest właśnie komornik, jest tylko kartką papieru. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że często na osobie dłużnika ciężko jest wymóc wykonanie takiego obowiązku. Komornik jest zobowiązany do wykonania obowiązku, który wynika z wyroku sądu i w tym zakresie nie może on odmówić przyjęcia danej sprawy. Zatem wbrew wielu opiniom nie wybiera on sobie spraw, a otrzymuje je od wierzyciela, czyli drugiej strony postępowania egzekucyjnego. To wierzyciel często chce odzyskać pieniądze lub odzyskać np. mieszkanie zajmowane przez najemcę, który nie reguluje czynszu. Zatem komornik sądowy jest sądowym organem egzekucyjnym, wykonującym orzeczenia sądowe w sposób przymusowy, zgodny z przepisami. Musi działać w ich granicach oraz w ramach określonych przez orzeczenie sądu.

Czym jest postępowanie egzekucyjne?

Postępowanie egzekucyjne jest jednym z odrębnych postępowań, które przewiduje polska procedura cywilna. Postępowanie to ma na celu doprowadzenie do przymusowego wykonania obowiązku objętego tytułem wykonawczym, czyli właśnie orzeczeniem sądu. Postępowanie to ma charakter przymusowy, gdyż przed wszczęciem sprawy w sądzie strony nie doszły do porozumienia, a następnie, na etapie sprawy sądowej i po jej zakończeniu, dłużnik nie wykonał orzeczenia. W takiej sytuacji wierzyciel ma prawo dochodzenia swojego roszczenia przed komornikiem. Wśród postępowań, do których prowadzenia upoważniony jest jeszcze komornik, możemy wyróżnić także postępowanie zabezpieczające, które ma zapewnić, że wierzyciel zabezpieczy swoje roszczenia za pośrednictwem komornika na czas trwania procesu sądowego. Jak wiemy, sprawy te mogą trwać w sądach kilka lat, dlatego też może okazać się, że po ich zakończeniu dłużnik nie będzie posiadał już żadnego majątku. Postępowanie zabezpieczające często pozwala uzyskać wierzycielowi jakieś środki, w tym celu jednak wierzyciel musi przed sądem wykazać, że roszczenie jest zasadne i dłużnik może wyzbywać się majątku.

Podstawy prawne egzekucji

Podstawą prawną egzekucji sądowej są przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Dla postępowania zabezpieczającego i egzekucyjnego kodeks przewiduje nawet odrębne księgi – obszerne rozdziały. Z uwagi na szeroki zakres uprawnień komornika przepisy odnoszące się do jego pracy możemy znaleźć również w innych ustawach. Nie szukając daleko, możemy sięgnąć do Kodeksu pracy, który wskazuje granicę maksymalnych potrąceń z wynagrodzenia za pracę, czy też do Ordynacji podatkowej, która wskazuje sposób egzekucji wierzytelności przez urząd skarbowy, czyli tzw. zwrotów podatkowych.

Drugą i najbardziej istotną podstawą egzekucji jest zawsze orzeczenie sądu. To sąd w wyroku, orzeczeniu często kształtuje stosunek prawny, który później ma wykonać organ egzekucyjny. Co bardzo ważne – komornik nie jest uprawniony do badania obowiązku objętego tytułem wykonawczym. Oznacz to po prostu, że komornik nie może i nie ma prawa ingerować w to, co orzekł sąd. Dlatego też należy pamiętać, że z komornikiem można rozmawiać, jednakże przedstawianie mu swojej wizji sprawy nie sprawi, że przestanie on wykonywać dane orzeczenie i uchyli wszystkie czynności. Dopiero przedstawienie dowodów niebudzących wątpliwości na okoliczność spełnienia świadczenia daje prawo komornikowi do wstrzymania się z czynnościami egzekucyjnymi.

Tytuł wykonawczy i jego rodzaje

Jak wspomniałem, podstawą prowadzenia egzekucji jest tytuł wykonawczy. Tytułem jest najczęściej orzeczenie sądu, chociaż mogą to być również ugody, zawierane często w sprawach alimentacyjnych. Jednakże zawsze muszą być one uznane poprzez nadanie im klauzuli wykonalności. Wyróżniamy różne orzeczenia sądowe, takie jak wyroki, wyroki zaoczne, nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym, nakazowym czy tzw. EPU (elektroniczne postępowanie upominawcze). Dodatkowo podstawą prowadzenia egzekucji może być np. akt notarialny, w którym strona aktu poddała się egzekucji np. w celu kupna nieruchomości i zapłaty pozostałej ceny lub też np. opuszczenia domu po jego sprzedaży.

Każdy z wyżej wymienionych tytułów musi zostać zaopatrzony przez sąd w tzw. klauzulę wykonalności. To ten dokument, a często w zasadzie pieczęć sądu o określonej treści, upoważnia komornika do wszczęcia i prowadzenia egzekucji. Sąd stwierdza, że tytuł ten jest ważny, nie został uchylony, często (choć nie zawsze) jest prawomocny i podlega wykonaniu.

Uprawnienia komornika

Jest to bardzo szeroki zakres uprawnień. Począwszy od najprostszych, takich jak zajęcie rachunków bankowych, wynagrodzenia za pracę czy z innych umów, wierzytelności np. zwrotu podatkowego i innych, poprzez także zajęcie naszych ruchomości, takich jak pojazdy mechaniczne itp., aż po zajęcie nieruchomości. Oprócz tego wyróżniamy jeszcze egzekucję z książeczki mieszkaniowej, udziałów spółkach, akcji, dywidend, praw majątkowych, prawa patentu i wielu innych. Komornik posiada uprawnienia do zajęć tych dóbr, a dalej w określonych warunkach do oszacowania i sprzedaży w trybie licytacji publicznej.

Komornik posiada również uprawnienia do prowadzenia czynności w naszym miejscu zamieszkania, w tym do przymusowego otwarcia drzwi. Może również usunąć opór dłużnika, eksmitować go z zajmowanej bez tytułu prawnego nieruchomości. Komornik posiada także uprawnienia w zakresie poszukiwania naszego adresu, doręczania korespondencji, czy też uzyskiwania informacji od różnych osób i instytucji w celach niezbędnych dla prowadzonych postępowań.

Nagrywanie czynności

Jest to pewna nowinka prawna. Komornik aktualnie ma obowiązek nagrywać niektóre czynności, w szczególności te, które odbywają się poza kancelarią. Najczęściej są to zajęcia, opis i oszacowanie nieruchomości czy też licytacje. Taką czynnością zawsze jest też odbiór ruchomości. Nagrywanie czynności powoduje, że komornik zawsze posiada dowód przeprowadzonych czynności oraz samego faktu zajęcia. Tę zmianę prawną należy ocenić pozytywnie, bowiem dzięki temu czynności komornika są bardziej przejrzyste, zaś zachowanie dłużnika jest zarejestrowane.

Odebranie dozoru

Wbrew wielu opiniom i twierdzeniom jest to czynność niezwykłe rzadka w postępowaniu egzekucyjnym. Przy zajęciu komornik najczęściej pozostawia zajmowany przedmiot we władaniu dłużnika, który musi dbać o jego stan, bowiem to najczęściej dłużnik pozostaje jego dozorcą. Dopiero utrudnianie postępowania, takie jak np. ukrycie zajętego pojazdu przed biegłym do jego oszacowania lub też brak podstawienia go na licytację skutkuje tym, że komornik odbierze nam zajętą ruchomość. Wtedy będzie przechowywał ją na koszt dłużnika w innym miejscu, np. na parkingu strzeżonym.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego

Pierwsza i podstawowa kwestia to ta, że umorzenie postępowania egzekucyjnego nie oznacza, że komornik umorzył nam długi. Powoduje jedynie, że to postępowanie się zakończyło. Nie znaczy to, że wierzyciel nie ma prawa ponownie skierować sprawy do egzekucji, ma i może to zrobić nawet na drugi dzień. Wierzyciel ma czas na ponowne skierowanie sprawy do egzekucji zanim roszczenie ulegnie przedawnieniu. Umorzenie postępowania powoduje jedynie uchylenie dokonanych czynności w danej sprawie i zwrot wyroku wierzycielowi. Nie pozbawia prawa dochodzenia roszczenia w przyszłości. Postępowanie może zostać umorzone z różnych przyczyn, najczęstszą z nich jest bezskuteczność egzekucji czy też wniosek wierzyciela.

Opłata egzekucyjna

Opłata stanowi aktualnie należność budżetową. To Skarb Państwa jest właścicielem opłat egzekucyjnych, a komornik pobiera z nich prowizję, której wysokość zależy od wysokości pobranych opłat. Opłata ta aktualnie występuję najczęściej w stawce 10% sumy egzekwowanego świadczenia, ma jednak widełki, gdzie minimalna opłata to 150 zł, zaś maksymalna 50 tys. zł. Musimy pamiętać jednak, że komornik z otrzymywanych opłat utrzymuje całą kancelarię, wszystkie sprawy, a więc również i te bezskuteczne. Komornik sądowy, mimo że działa przy sądzie rejonowym, nie otrzymuje od tego sądu żadnego wynagrodzenia czy też zwrotu wydatków, np. na pracowników.

Opłaty egzekucyjne uzależnione są w pewnym sensie od sposobu egzekucji, wysokości świadczenia oraz sposobu zapłaty. Ważny jest również termin spłaty zobowiązania.

Należy pamiętać, że postępowanie egzekucyjne jest bardzo skomplikowane i na rynku nie ma wielu specjalistów z tej dziedziny. Warto w tym aspekcie korzystać z pomocy prawnej już na etapie postępowania sądowego albo wcześniej, wysyłając wezwanie do zapłaty. Dalej pomoc profesjonalisty będzie również przydatna przed komornikiem, bowiem sprawne współdziałanie pomiędzy wierzycielem a komornikiem wpływa na skuteczność prowadzonej egzekucji.