Wstrzymanie budowy - formalności i konsekwencje

• 2024-01-28
• Autor: r.pr. Eliza Polachowska

Każdy z nas słyszał zapewne o samowoli budowlanej. Jednak jest to zagadnienie złożone i z pewnością każdy właściciel nieruchomości, potencjalny inwestor powinien mieć wiedzę o tym, jakie konsekwencje prawne wiążą się z samowolą budowlaną i jakich formalności trzeba dopełnić, aby ją zalegalizować. Dzisiejszy artykuł odpowie na te pytania.

Wstrzymanie budowy – pojęcie samowoli budowlanej

Pomimo że pojęcie samowoli budowlanej nie zostało w ustawie – Prawo budowlane (w skrócie „Prawo budowlane”) zdefiniowane, funkcjonuje ono zarówno w literaturze, jak również w języku potocznym. Mając na uwadze treść art. 48 Prawa budowlanego można zdefiniować niniejsze pojęcie jako budowę obiektu budowlanego lub jego części:

• bez wymaganej decyzji o pozwoleniu na budowę albo
• bez wymaganego zgłoszenia albo
• pomimo wniesienia sprzeciwu do tego zgłoszenia.

Dotyczy to również obiektu budowlanego już wybudowanego.

Artykuł 50 P.b. przewiduje inne przypadki wstrzymania prowadzenia robót budowlanych, które są wykonywane:

• bez wymaganej decyzji o pozwoleniu na budowę albo zgłoszenia lub
• w sposób mogący spowodować zagrożenie bezpieczeństwa ludzi lub mienia lub zagrożenia środowiska, lub
• na podstawie zgłoszenia z naruszeniem art. 29 ust. 1 i 3, lub
• w sposób istotnie odbiegający od ustaleń i warunków określonych w decyzji o pozwoleniu na budowę, projekcie zagospodarowania działki lub terenu, projekcie architektoniczno-budowlanym lub w przepisach.

Łatwo zauważyć, że art. 50 dotyczy innych niż budowa robót budowlanych. W obu przypadkach organ nadzoru budowlanego, którym jest powiatowy (wojewódzki) inspektor nadzoru budowlanego bądź Główny Inspektor Nadzoru Budowlanego wydaje postanowienie o wstrzymaniu budowy, również w przypadku jej zakończenia. Jednocześnie w postanowieniu informuje się o możliwości złożenia wniosku o legalizację obiektu budowlanego, lub jego części, zwanego „wnioskiem o legalizację”, oraz o konieczności wniesienia opłaty legalizacyjnej w celu uzyskania decyzji o legalizacji obiektu budowlanego, lub jego części, zwanej „decyzją o legalizacji”, oraz o zasadach obliczania opłaty legalizacyjnej.

Wstrzymanie budowy – warunki formalne wniosku o legalizację budowy

Postanowienie o wstrzymaniu budowy otwiera drogę do złożenia wniosku o jej legalizację. Prawo budowlane wskazuje na możliwość, a nie obowiązek złożenia takiego pisma. Jednakże jego niezłożenie w wymaganym terminie skutkuje wydaniem przez odpowiedni organ decyzji o rozbiórce obiektu budowlanego. Termin na złożenie wniosku o legalizację wynosi 30 dni od dnia doręczenia postanowienia o wstrzymaniu budowy. Mogą go wnieść inwestor, zarządca lub właściciel obiektu budowlanego. Wniosek można wycofać do dnia wydania decyzji o legalizacji. Jego wycofanie także powoduje skutek w postaci wydania decyzji o rozbiórce obiektu. Nietrudno zauważyć, że ustawodawca – przyznając wnioskodawcy pewne uprawnienia – równocześnie przewiduje dla niego negatywne skutki w przypadku skorzystania z nich. Można powiedzieć, że złożenie wniosku o legalizację uruchamia właściwą procedurę legalizacyjną. Bowiem w wyniku jego złożenia organ nadzoru budowlanego nakłada postanowieniem obowiązek przedłożenia dokumentów legalizacyjnych w terminie 60 dni od jego doręczenia. Następnie – po ich prawidłowym złożeniu – wydaje postanowienie o ustaleniu opłaty legalizacyjnej. Z wykładni przepisów Prawa budowlanego wynika, że obowiązkiem wnioskodawcy jest złożenie wniosku o legalizację, a dalsze postępowanie toczy się z urzędu. Organ postanowieniem wzywa wnioskodawcę do wykonania kolejnych kroków.

W zależności czy budowa wymaga pozwolenia na budowę, czy nie – w obu przypadkach do dokumentów legalizacyjnych należy dołączyć zaświadczenie wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodności budowy z ustaleniami:

• obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego i innymi aktami prawa miejscowego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, w przypadku braku obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego lub uchwał w sprawie ustalenia lokalizacji inwestycji mieszkaniowej lub towarzyszącej;
• projekt zagospodarowania działki lub terenu;
• oświadczenie, pod rygorem odpowiedzialności karnej, o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.

Jeśli budowa wymaga pozwolenia, dodatkowo wymagane są:

• projekt architektoniczno-budowlany;
• w przypadku obiektów zakładów górniczych oraz obiektów usytuowanych na terenach zamkniętych – postanowienie o uzgodnieniu z organem administracji architektoniczno-budowlanej projektowanych rozwiązań w zakresie m.in. linii zabudowy, elewacji obiektów od strony ulic, dróg i innych miejsc publicznych i przebiegu dróg poza granice terenu zamkniętego;
• dwa egzemplarze projektu technicznego.

Powiatowy inspektor nadzoru budowlanego prowadzi postępowanie legalizacyjne obiektów budowlanych, dla których pozwolenie na budowę wydaje w pierwszej instancji starosta albo prezydent miasta na prawach powiatu. Wojewódzki inspektor nadzoru budowlanego prowadzi postępowanie legalizacyjne, jeżeli pozwolenie na budowę powinno być wydane przez wojewodę.

Konsekwencje wykonywania robót budowlanych pomimo ich wstrzymania

Podstawowym skutkiem kontynuowania budowy pomimo postanowienia o jej wstrzymaniu jest wydanie przez organ nadzoru budowlanego decyzji o rozbiórce obiektu budowlanego lub jego części. Przepisy Prawa budowlanego przewidują w takiej sytuacji także karę grzywny. Przepisy karne w tej materii zostały znacznie złagodzone. Wcześniej karą za wykonywanie robót budowlanych pomimo ich wstrzymania była, obok kary grzywny, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

Przepisy Prawa budowlanego przewidują rozbiórkę obiektu także w przypadkach:

• niezłożenia wniosku o legalizację w wymaganym terminie;
• wycofania wniosku o legalizację;
• nieprzedłożenia, w wyznaczonym terminie, dokumentów legalizacyjnych;
• niewykonania, w wyznaczonym terminie, postanowienia o usunięciu nieprawidłowości w dokumentach legalizacyjnych;
• nieuiszczenia opłaty legalizacyjnej w wyznaczonym terminie.

Jak widać, decyzja o rozbiórce jest wydawana, zarówno gdy budowa jest kontynuowana pomimo jej wstrzymania, jak również w innych przypadkach, wyraźnie określonych w ustawie. Zasadniczo adresatem przedmiotowej decyzji jest inwestor. Natomiast jeżeli jej wykonanie przez inwestora jest niemożliwe lub roboty budowlane zostały zakończone, wówczas jest ona kierowana do właściciela lub zarządcy obiektu budowlanego. Wskazane osoby ponoszą także koszty związane z wykonaniem decyzji. W orzecznictwie podkreśla się, że nałożenie nakazu rozbiórki na wskazane osoby jest możliwe pod warunkiem, że w momencie wydania decyzji osoby te posiadają tytuł prawny do władania obiektem budowlanym, który pozwoli im na wykonanie nakazu. Jeżeli jest kilku współwłaścicieli nieruchomości, decyzja powinna być skierowana do wszystkich właścicieli. A w przypadku, gdy jej adresatem jest jedna osoba, pozostali właściciele powinni wyrazić zgodę na rozbiórkę.

Podsumowując, celem ustawodawcy w przypadku samowoli budowlanej jest doprowadzenie jej do stanu zgodnego z prawem – czyli legalizacja. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto zasięgnąć porady prawnika, najlepiej specjalizującego się w Prawie budowlanym.