W zawartych umowach strony zastrzegają wpłacić na poczet zobowiązania określoną kwotę tytułem zaliczki lub zadatku. Choć w języku potocznym często używa się pojęć zadatku i zaliczki zamiennie, to jednak są to dwie odrębne instytucje prawne, wywołujące różne skutki podatkowe. W naszym dzisiejszym artykule zajmiemy się omówieniem różnic między zadatkiem a zaliczką.
Zadatek jest instytucją sformalizowaną, co oznacza, że został on w pełni opisany i uregulowany wprost w przepisach prawa cywilnego. Zgodnie z art. 394 K.c. – w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
Jeśli umowa zostanie zrealizowana, zadatek zostanie zaliczony na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi. Gdy dojdzie do rozwiązania umowy, zadatek powinien zostać zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. W ten sam sposób należy postąpić, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.
Jak widać, zadatek stanowi formę zabezpieczenia finansowego na wypadek, gdyby przyrzeczona umowa nie została zrealizowana. Skutki finansowe będą zależne od tego, która ze stron umowy nie wywiąże się z jej wykonania. Jeżeli będzie to kupujący, który wręczył zadatek, a następnie odmówił wykonania umowy, to przepadnie mu cała wpłacona tytułem zadatku kwota. Jeśli natomiast to sprzedający uchyli się od obowiązku wykonania zawartej umowy, będzie zobowiązany do zwrotu kupującemu dwukrotnej wysokości wpłaconego zadatku. Jeśli natomiast umowa dojdzie do skutku, to wpłacony zadatek zostanie zaliczony na poczet ceny.
WAŻNE!
Zadatek to forma zabezpieczenia interesów finansowych stron umowy na wypadek rezygnacji z realizacji umowy przyrzeczonej. W zależności od tego, która strona nie chce doprowadzić do zawarcia umowy przyrzeczonej, zadatek ulega przepadkowi lub jest zwracany w podwójnej wysokości.
Inaczej niż w przypadku zadatku zaliczka nie jest wprost uregulowana w Kodeksie cywilnym. W zakresie zaliczki można jednak sięgnąć do regulacji stanowiących o świadczeniach wzajemnych.
Zgodnie z art. 488 K.c. świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia. Jeśli strona takiej umowy decyduje się od niej odstąpić, ma obowiązek zwrócić drugiej stronie wszystko, co na mocy umowy od niej otrzymała, a druga strona jest zobowiązana to przyjąć (art. 494 K.c.).
Powyższe unormowania odnoszą się również do zaliczki. Zauważmy bowiem, że podobnie jak w przypadku zadatku, zaliczka jest przeznaczona na poczet umowy przyrzeczonej. W konsekwencji, jeżeli umowa jest spełniona, to zaliczka staje się składową ceny.
Natomiast gdy transakcja nie dochodzi do skutku, wpłacona zaliczka podlega zwrotowi. Przy czym zwrot obejmuje wyłącznie kwotę wpłaconą, a nie jej podwójną wysokość. Ponadto niezawarcie umowy nie wiąże się z przepadkiem zaliczki, ponieważ kwota ta musi zostać zwrócona kupującemu.
W konsekwencji możemy powiedzieć, że wpłacona zaliczka to raczej forma rezerwacji określonego towaru niż zabezpieczenie finansowe transakcji. Warto w tym miejscu wskazać, że strona, która odstępuje od umowy, może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również na zasadach ogólnych naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 K.c.). W rezultacie, jeżeli niezawarcie umowy wiązałoby się w powstaniem szkody dla strony umowy, to może ona domagać się odszkodowania. Podkreślmy jednak wyraźnie, że chodzi tutaj o odszkodowanie a nie o zwrot zadatku.
WAŻNE!
Zaliczka to kwota wpłacona na poczet ceny towaru. Jeśli umowa nie dochodzi do skutku, zaliczka podlega zwrotowi.
Po omówieniu zarówno zadatku, jak i zaliczki, warto pokusić się o szczegółowe porównanie. Wskażmy zatem na najważniejsze różnice pomiędzy obiema instytucjami prawnymi:
Jak widać z przedstawionego porównania, istnieje sporo różnic pomiędzy zaliczką a zadatkiem. Nie ulega również wątpliwościom, że odmienne są skutki prawne i finansowe obu form. Z tych też powodów bardzo ważne jest jasne i precyzyjne określenie pomiędzy stronami umowy, czy wpłacona kwota stanowi zadatek, czy zaliczkę. Na tym tle może jednak dochodzić do sporów pomiędzy stronami umowy. W zależności od okoliczności dana strona może być zainteresowana albo uznaniem, że wpłacona kwota to zaliczka, albo zadatek.
Co ciekawe, w doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że posłużenie się w umowie słowami „zadatek” lub „zaliczka” nie przesądza definitywnie o kwalifikacji. Trzeba bowiem zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 65 K.c. oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Zatem w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.
Każdy z nas wcześniej czy później będzie stroną umowy cywilnoprawnej. Jeżeli w toku jej zawierania pojawi się konieczność wpłaty określonej kwoty na poczet ceny, warto bardzo uważnie przyjrzeć się zapisom umowy i zwrócić uwagę, czy mamy do czynienia z zaliczką, czy z zadatkiem. W pewnych sytuacjach sama treść umowy może zostać podważona, jeżeli co innego było zgodnym zamiarem stron umowy. W takich przypadkach warto skorzystać z pomocy profesjonalisty w zakresie prawa cywilnego.
Przykład związany z zadatkiem: Małżeństwo Kowalskich decyduje się na zakup domu. W celu zabezpieczenia transakcji, wpłacają sprzedającemu zadatek w wysokości 20,000 zł. Niestety, po kilku tygodniach okazuje się, że Kowalscy nie są w stanie sfinansować zakupu z powodu niespodziewanych problemów finansowych. Zgodnie z umową, sprzedający zatrzymuje wpłacony zadatek jako rekompensatę za niewykonanie umowy przez Kowalskich.
Przykład dotyczący zaliczki: Pani Nowak zleca firmie remontowej przeprowadzenie generalnego remontu swojego mieszkania. Przed rozpoczęciem prac, wpłaca zaliczkę w wysokości 10,000 zł na zakup materiałów. Niestety, firma remontowa nagle ogłasza upadłość i nie jest w stanie rozpocząć prac. W tej sytuacji, pani Nowak ma prawo do odzyskania wpłaconej zaliczki, gdyż umowa nie została zrealizowana.
Przykład mieszający obie sytuacje: Pan Jankowski kupuje samochód od dealera. Wpłaca zadatek w wysokości 5,000 zł, co zabezpiecza transakcję. Kilka dni później, dealer informuje, że dokładnie taki model samochodu, jakiego życzył sobie Jankowski, nie jest dostępny. Pan Jankowski postanawia nie kontynuować zakupu. Zgodnie z umową, dealer zwraca mu dwukrotność zadatku, czyli 10,000 zł, jako rekompensatę za niewykonanie umowy. Gdyby zamiast zadatku, Jankowski wpłacił zaliczkę, otrzymałby z powrotem tylko wpłaconą kwotę bez dodatkowej rekompensaty.
Zadatek i zaliczka to dwa różne pojęcia prawne, które mają istotne znaczenie przy zawieraniu umów. Zadatek służy jako zabezpieczenie finansowe transakcji i wiąże się z konsekwencjami finansowymi w przypadku niewykonania umowy, natomiast zaliczka jest formą wpłaty na poczet przyszłego świadczenia, zazwyczaj bez dodatkowych skutków finansowych przy rezygnacji z umowy. Zrozumienie i rozróżnienie tych dwóch form wpłat jest kluczowe dla uniknięcia nieporozumień i sporów w procesie zawierania umów.
Potrzebujesz profesjonalnych porad prawnych dotyczących zadatku i zaliczki, lub pomocy w redagowaniu umów? Skorzystaj z naszych usług prawnych online - szybko, wygodnie i skutecznie. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: Marcin Sądej
Prawnik, absolwent Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, ukończone studia podyplomowe z zakresu Przeciwdziałania Przestępczości Gospodarczej i Skarbowej oraz z zakresu Rachunkowości i Rewizji Finansowej. Współpracuje z kancelariami doradców podatkowych oraz biurami...
>> więcej informacji o autorze