Opiekę nad dziećmi mojej siostry sprawowała moja mama, gdy siostra zamieszkała za granicą. Obecnie moja mama wymaga opieki. Córka mojej siostry wraz ze swoją rodziną mieszka w domu mojej mamy. Ja jestem po poważnych operacjach i ze względu na stan zdrowia nie mogę się nią opiekować. Mam jeszcze jedną siostrę, która zabiera mamę do siebie na 4 miesiące. Rodzina twierdzi, że do mnie należy opieka nad mamą. Ja jestem sama i mieszkam na osobnym gospodarstwie. Czy siostra i siostrzenica w zamian za dom, w którym mieszkają, mają obowiązek zapewnić mamie opiekę? Czy można je w jakiś sposób do tego zobowiązać? Mama w tej chwili jest osobą, która nie jest w stanie o siebie zadbać w zakresie najprostszych nawet czynności codziennych.
Niestety obowiązujące przepisy nie nakładają na nikogo obowiązku opieki nad rodziną – jest to obowiązek moralny. Jeżeli jednak mamą nie zajmuje się nikt, a nie jest ona w stanie wykonywać podstawowych czynności samodzielnie – samodzielna egzystencja stanowi dla niej zagrożenie dla zdrowia i życia – mogą Państwo rozważyć przymusowe umieszczenie mamy w domu pomocy społecznej. Istnieje taka możliwość w ściśle określonych przypadkach.
Wskazuję bowiem, iż nie można nikogo zmusić do opieki nad rodzicem – nawet jeżeli w przeszłości mama opiekowała się dziećmi i nawet jeżeli obecnie z kimś zamieszkuje. Może Pani zgłosić sprawę np. do dzielnicowego, który powinien porozmawiać z rodziną mieszkającą z mamą – może to zmobilizuje ich do opieki. Jednak prawnie – nie ma obowiązku opieki.
Jeżeli dana osoba nie jest ubezwłasnowolniona, a wymaga całodobowej opieki, to niektóre instytucje mogą złożyć wniosek o umieszczenie jej w domu opieki społecznej. Zgodnie z art. 54 ustawy o pomocy społecznej:
1. Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.
2. Osobę, o której mowa w ust. 1, kieruje się do domu pomocy społecznej odpowiedniego typu, zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, z zastrzeżeniem ust. 2a, chyba że okoliczności sprawy wskazują inaczej, po uzyskaniu zgody tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego na umieszczenie w domu pomocy społecznej.
2a. W przypadku gdy przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie w domu pomocy społecznej danego typu zlokalizowanym najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej wynosi ponad 3 miesiące, osobę, o której mowa w ust. 1, kieruje się na jej wniosek do domu pomocy społecznej tego samego typu zlokalizowanego jak najbliżej miejsca zamieszkania osoby kierowanej, w którym przewidywany termin oczekiwania na umieszczenie jest krótszy niż 3 miesiące.
3. Osoba wymagająca wzmożonej opieki medycznej kierowana jest na podstawie art. 33a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 146, 858 i 1222) do zakładu opiekuńczo-leczniczego lub pielęgnacyjno-opiekuńczego.
4. W przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna – prokuratora.
Zgodnie natomiast z treścią art. 39 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego:
1. Jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody.
2. Z wnioskiem, o którym mowa w ust. 1, może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu.
3. Jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.
Z uwagi na powyższe, w przypadkach określonych w ustawie sąd decyduje, czy uprawniony ma być przymusowo skierowany do domu pomocy społecznej. Niniejsze następuje na wniosek organu pomocy rodzinie lub dyrektora szpitala psychiatrycznego.
Przykład 1
Pani Anna jest jedynaczką i mieszka z mężem i dwójką dorosłych dzieci. Jej 82-letnia matka mieszka samotnie w swoim domu i potrzebuje pomocy, ponieważ nie jest już w stanie sama gotować ani wykonywać podstawowych czynności. Chociaż Anna odwiedza ją dwa razy w tygodniu, to praca zawodowa i obowiązki rodzinne sprawiają, że nie jest w stanie poświęcić więcej czasu. Pozostali członkowie rodziny uznają jednak, że opieka nad matką należy do Anny, gdyż mieszka najbliżej. Anna czuje presję ze strony rodziny, mimo że formalnie nikt nie jest prawnie zobowiązany do sprawowania opieki nad matką.
Przykład 2
Pan Marek i jego siostra, Elżbieta, od lat opiekują się swoją 90-letnią matką, która mieszka z Elżbietą. Elżbieta zapewnia matce codzienną opiekę, ale od pewnego czasu sama zmaga się z problemami zdrowotnymi. Marek chciałby pomóc, jednak pracuje na pełen etat i mieszka w innym mieście. Mimo to Elżbieta zaczyna domagać się, aby Marek częściej przyjeżdżał i brał większy udział w opiece, argumentując, że dzielą odpowiedzialność jako rodzeństwo. Marek zastanawia się, czy istnieje prawny obowiązek, aby dzielić się opieką nad matką.
Przykład 3
Pani Krystyna opiekuje się swoją chorą matką, która mieszka razem z nią. Dwa lata temu rodzeństwo postanowiło, że Krystyna zamieszka z matką w zamian za przejęcie rodzinnego domu. Jednak teraz rodzeństwo uważa, że Krystyna nie wywiązuje się dostatecznie ze swojej roli opiekunki. Ona z kolei twierdzi, że opieka nad matką wymaga podziału obowiązków i wsparcia finansowego, gdyż sama nie jest w stanie sprostać wszystkim potrzebom. Konflikt narasta, a Krystyna zaczyna myśleć o zwróceniu się do sądu o formalne uregulowanie opieki.
Opieka nad rodzicem jest przede wszystkim kwestią moralną, przepisy nie nakładają bezpośredniego obowiązku sprawowania opieki nad bliskimi. W przypadku braku możliwości zapewnienia opieki można rozważyć skorzystanie z instytucji pomocy społecznej, jednak jest to ostateczność wymagająca spełnienia określonych przesłanek prawnych.
Oferujemy profesjonalne porady prawne dotyczące opieki nad osobami starszymi oraz wsparcie w sporządzaniu pism w sprawach związanych z pomocą społeczną i obowiązkami opiekuńczymi. Aby skorzystać z naszych usług, opisz swój problem w formularzu pod artykułem.
1. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej - Dz.U. 2004 nr 64 poz. 593
2. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, Dz.U. 2004 nr 210 poz. 2135
3. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego, Dz.U.2024.917 t.j.
Nie znalazłeś odpowiedzi na swoje pytania? Opisz nam swoją sprawę wypełniając formularz poniżej ▼▼▼ Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje.
Zapytaj prawnika - porady prawne online
Dlaczego warto?Numer telefonu pozwoli na kontakt
w przypadku podania nieprawidłowego emaila.
Otrzymasz SMS o wycenie i przygotowaniu
głównej odpowiedzi, a także w przypadku
problemów technicznych. Wiele razy podany
numer pomógł szybciej rozwiązać problem.
Wycenę wyślemy do 1 godziny
* W dni robocze w godzinach od 7 do 20.
* W weekendy i święta do 2 godzin.
Zadanie pytania do niczego nie zobowiązuje!
Pracujemy 7 dni w tygodniu
O autorze: Katarzyna Bereda
Adwokat, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego – pracę magisterską napisała z prawa pracy. Podczas studiów odbyła liczne praktyki, zarówno w sądach, jak i w kancelariach adwokackich. Aplikację adwokacką rozpoczęła w 2015 roku. W marcu 2018...
>> więcej informacji o autorze