Długi w spadku

• 2024-02-12
• Autor: Michał Berliński

Często po śmierci bliskiej osoby zaczynamy porządkować sprawy prawne. Czasem może okazać się, że spadek, oprócz majątku w postaci pieniędzy, aktywów, ruchomości bądź nieruchomości, zawiera również zobowiązania osoby zmarłej, czyli po prostu możemy otrzymać długi w spadku. Każdy z nas może się w takiej sytuacji znaleźć, artykuł omawia taką sytuację prawną, czyli spadek otrzymany z długami.

Spadek z długami

Trzeba pamiętać, że długi po osobie zmarłej nie wygasają z chwilą jej śmierci. Bardzo często dzieje się tak, że to spadkobierca osoby zmarłej zobowiązany jest do zaspokojenia jej zobowiązań nawet wtedy, gdy majątek osoby zmarłej był nieduży lub bardzo znikomy.

Odpowiedzialność za długi spadkowe

Spadkobiercy, a więc najczęściej osoby najbliższe dla zmarłego, w zależności od tego czy ten pozostawił testament, czy też nie, odpowiadają za zobowiązania zmarłego całym swoim majątkiem, bez wyłączenia. Zakres odpowiedzialności spadkobiercy zależy przede wszystkim od tego, w jaki sposób spadek został przyjęty. Jeżeli przyjęcie spadku nastąpiło w tzw. sposób prosty, to spadkobierca za długi spadkowe odpowiada bez ograniczeń. Drugim sposobem dziedziczenia, który może okazać się bardziej korzystny, w zależności od ilości majątku i zobowiązań, jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W takiej sytuacji ograniczenie polega na dziedziczeniu zobowiązań do wysokości stanu czynnego masy spadkowej. Dzięki nowelizacji przepisów z zakresu prawa spadkowego z 2015 roku brak złożenia oświadczenia co do sposobu przyjęcia spadku oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Mając na uwadze treść art. 1031 § 2 Kodeksu cywilnego, aby mówić o ograniczeniu odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku, oprócz oświadczenia o przyjęciu spadku w ten sposób, konieczne jest złożenie wykazu inwentarza lub sporządzenie spisu inwentarza.

Długi rodziców

W przypadku przyjęcia spadku po zmarłych rodzicach należy pamiętać również o możliwości przejęcia ich zobowiązań. Często możemy nawet nie mieć świadomości o pełnej sytuacji finansowej naszych rodziców, tym samym nie wiedząc, że przyjmując po nich spadek w sposób prosty, możemy odziedziczyć ich zobowiązania. Bardzo ważne zatem jest, aby przed złożeniem oświadczenia w zakresie rodzaju przyjęcia spadku zbadać możliwie najlepiej sytuację finansową zmarłych rodziców lub rodzica. Tylko pełne zorientowanie się w ich sytuacji finansowej, tj. wielkości pozostawionego majątku, a także rodzaju i wysokości zobowiązań, pozwoli na podjęcie najlepszej decyzji i uchronienie tym samym własnego majątku.

Odpowiedzialność za długi współmałżonka

W jednym rzędzie z dziećmi zmarłego do spadku zostaje powołany również jego małżonek, na tych samych zasadach. Udział małżonka w dziedziczeniu po zmarłym mężu lub żonie nie może wynieść mniej niż ¼ całego majątku. Zarówno małżonek, jak i dziećmi odpowiadają za długi spadkowe zmarłego solidarnie, a wierzyciele zmarłego mogą kierować swoje roszczenia do wszystkich tych osób lub tylko do niektórych. Małżonek dużo częściej niż dziecko będzie miał wiedzę o zobowiązaniach zmarłego, a część zobowiązań, takich jak zobowiązania skarbowe wobec Urzędu Skarbowego lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych będą od razu kierowane do majątku, który uprzednio stanowił majątek wspólny małżonka i osoby zmarłej. Należy wskazać, że jeżeli małżonkowie nie mieli rozdzielności majątkowej, to kwota, do jakiej zmarły małżonek odpowiada za długi drugiego małżonka, nie może być wyższy niż wartość połowy spadku, co potwierdza wyrok NSA z 27.01.2006 r. I FSK 567/05.

Długi po zmarłym

Charakter i rodzaj długów zmarłego nie ma znaczenia. Część długów osoby zmarłej mogła zostać dodatkowo zabezpieczona, np. w formie ustanowienia hipoteki na nieruchomości zmarłego. Oznacza to, że wierzyciel będzie mógł skierować egzekucję do każdorazowego właściciela tej nieruchomości i nie musi dochodzić odpowiedzialności wobec poszczególnych spadkobierców wcześniej.

Dziedziczenie długów spadkowych przez małoletniego

Osoby małoletnie, czyli dzieci spadkobiercy, są powołane do spadku na tych samych zasadach, jak dzieci pełnoletnie. Z uwagi jednak na brak pełnej zdolności do czynności prawnych to na rodzicach lub opiekunach prawnych ciąży obowiązek dbania o ich interesy, w tym o ich majątek. Przepisy nie chronią osób małoletnich przed długami spadkowymi, a rodzic musi pamiętać, że odrzucenie spadku przez niego powoduje przejście tego obowiązku na jego zstępnych, czyli jego dzieci. Istnieje możliwość, aby mając świadomość zobowiązań osoby, będąc w kręgu jej potencjalnych spadkobierców, jeszcze za jej życia zrzec się w imieniu swoim i swoich dzieci spadku po tej osobie. Zrzeczenie takie odbywa się w formie aktu notarialnego i chroni nas tylko wtedy, gdy po zmarłym dziedziczymy na zasadach ustawowych.

Odrzucenie długu spadkowego przez osobę małoletnią

W poprzednio obowiązującym stanie prawym bardzo często mieliśmy do czynienia z sytuacją, gdy rodzice składali oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoich rodzicach, zapominając tym samym, że w ten sposób cały spadek, a zatem i jego zobowiązania, przechodziły z kolei na ich dzieci, czyli wnuki zmarłych. Upływ terminu 6 miesięcy powodował obciążenie małoletnich długami. Dzisiaj, aby dziedziczyć w sposób ograniczony, składanie oświadczenia za małoletnich nie jest celowe, bowiem z mocy samego prawa następuje w sposób ograniczający odpowiedzialność za długi. Nie mniej jednak należy pamiętać, że jakiekolwiek dziedziczenie spadku, tj. nawet w formie dziedziczenia z dobrodziejstwem inwentarza, może okazać się nieopłacalne. Dlatego najlepszym wyjściem z sytuacji będzie złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez małoletniego. Oświadczenie o odrzucenie spadku należy złożyć przed sądem lub można załatwić odrzucenie spadku u notariusza. Niestety w przypadku osób małoletnich to nie wszystko. Mając na uwadze fakt, iż przyjęcie spadku lub też jego odrzucenie przekracza zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletniego, przepisy nakazują przedstawicielom ustawowym wystąpienie do sądu opiekuńczego o zgodę na tę czynność. Dopiero po uzyskaniu stosownej zgody sądu możemy złożyć wspomniane oświadczenie i tym samym uchronić majątek naszych dzieci przed zobowiązaniami.

Dział spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe

Jeśli do dziedziczenia powołano kilku spadkobierców, odpowiedzialność każdego z nich do czasu przeprowadzenia działu spadku jest solidarna. Wierzyciel może żądać zapłaty zobowiązań zmarłego od jednego lub wszystkich ze spadkobierców. Jeśli jeden ze spadkobierców spełni świadczenie, zwalnia to ze spełnienia pozostałych spadkobierców. Po dokonaniu działu spadku wierzyciel może kierować egzekucję zgodnie z wysokością udziałów spadkobierców, a dług obciąża każdego tylko w wysokości odziedziczonego majątku spadkowego.

Odrzucenie spadku z długami

Najlepszą możliwością uniknięcia spłaty zobowiązań zmarłego jest odrzucenie spadku w całości. W tym miejscu należy pamiętać, że odrzucając spadek, poza uniknięciem spłaty zobowiązań, rezygnujemy jednocześnie z majątku zmarłego, który ten pozostawił. Oświadczenie o odrzuceniu spadku powinno zostać złożone przed notariuszem lub w sądzie spadku. Należy pamiętać, że na złożenie tego oświadczenia mamy tylko 6 miesięcy od daty otwarcia spadku, tj. śmierci spadkobiercy lub dowiedzenia się o tytule powołania do spadku.

Kto spłaca długi zmarłego?

Długi za zmarłego może spłacać każdy jego spadkobierca. Bez różnicy pozostaje tutaj bliskość pomiędzy zmarłym a osobą spadkodawcy. Bez znaczenia pozostaje również fakt, czy dziedziczenie nastąpiło na podstawie ustawy czy też testamentu. Tak samo do spłaty zobowiązań zmarłego będzie zobowiązany jego małżonek, dzieci oraz siostra, nawet jeśli nie utrzymywała ze zmarłym żadnych kontaktów. Wszystko zależy od tego, czy i w jaki sposób spadek po zmarłym został przyjęty. Zobowiązania po zmarłym do czasu przeprowadzenia działu spadku stanowią tzw. długi solidarne. Osoba, która w całości je pokryła, ma prawo żądać ich zwrotu od pozostałych spadkobierców.

Jak uniknąć płacenia długów spadkowych?

Jedynym skutecznym sposobem jest całkowite odrzucenie spadku w formie aktu notarialnego lub złożenia stosownego oświadczenia przed sądem. Jednakże w sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nasza odpowiedzialność ograniczona jest do wysokości spadku. Jeśli majątek spadkowy przewyższa długi spadkowe, będziemy musieli spłacić je wszystkie, a reszta pozostanie dla nas. Jeśli jednak długów jest więcej, będziemy zobligowani uregulować te, które mieszczą się w graniach orzeczenia sądu i wartości odziedziczonego majątku. Innym sposobem jest zrzeczenie się spadku, o którym poniżej.

Zrzeczenie się spadku z długami

Jest to umowa zawierana między przyszłym spadkodawcą a osobą, która należy do jego spadkobierców ustawowych. Ma ona obejmować przyszły spadek, który to przypadłby w formie dziedziczenia osobie zrzekającej się na mocy samej ustawy. Zrzeczenie spadku nie wywołuje żadnych skutków prawnych w przypadku dziedziczenia odbywającego się na podstawie testamentu. Należy pamiętać o tym, że zrzeczenie się musi obejmować cały spadek, nie może więc dotyczyć tylko określonych przedmiotów stanowiących majątek spadkowy (postanowienie SN z dnia 21 kwietnia 2004 r. III CK 353/02). Warunkiem koniecznym dla ważności tej umowy jest jej zawarcie w formie aktu notarialnego.

Jeśli znajdziemy się w kręgu osób dziedziczących po zmarłym, powinniśmy pamiętać o możliwych konsekwencjach, takich jak przejęcie długów zmarłego. Wszystkie czynności w zakresie przyjęcia spadku bądź jego odrzucenia należy dokonywać z należytą starannością i uwagą. Zagadnienia te są bardzo skomplikowane i wielowątkowe. Brak zachowania odpowiednich procedur, terminów oraz formalizmu może spowodować dużą stratę w majątku naszym lub naszych bliskich. Jeśli te kwestie prawne nastręczają nam kłopotów, warto przed podjęciem wiążących decyzji zasięgnąć porady prawnika.