Podatek od wzbogacenia

• Marcin Sądej

Podatnicy zawierający umowy cywilnoprawne często spotykają się z informacją o konieczności zapłacenia podatku od wzbogacenia. Wskazać należy, że podatek od wzbogacenia jest jednym z najczęściej pojawiających się zobowiązań podatkowych. Z tego też powodu warto wyjaśnić, jaki jest zakres przedmiotowy oraz podmiotowy tego podatku.

Co to jest podatek od wzbogacenia?

W pierwszej kolejności musimy wyjaśnić, że termin „podatek od wzbogacenia” jest stwierdzeniem potocznym. Żadna ustawa nie posługuje się takim zwrotem, a pod tym pojęciem kryje się podatek od czynności cywilnoprawnych (w skrócie PCC). Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku PCC podatkowi temu podlegają następujące czynności cywilnoprawne:

• umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
• umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
• umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
• umowy dożywocia,
• umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
• ustanowienie hipoteki,
• ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
• umowy depozytu nieprawidłowego,
• umowy spółki,
• zmiany ww. umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

Zwróćmy zatem uwagę, że ustawa określa zamknięty katalog czynności cywilnoprawnych, które podlegają temu podatkowi i w przeważającej mierze są to konkretne umowy. Zatem możemy wskazać, że podatkowi od wzbogacenia podlegają wyłącznie te czynności prawne, które zostały wprost określone w ustawie PCC.

Kto płaci podatek od wzbogacenia?

Kolejna interesująca kwestia dotyczy ustalenia, kto jest podatnikiem podatku od wzbogacenia, a więc kto jest zobowiązany do jego zapłaty. Kwestię tą reguluje art. 4 i 5 ustawy PCC, który określa, że obowiązek podatkowy i ciężar zapłaty podatku ciąży:

1. przy umowie sprzedaży – na kupującym;
2. przy umowie zamiany – na stronach czynności;
3. przy umowie darowizny – na obdarowanym;
4. przy umowie dożywocia – na nabywcy własności nieruchomości;
5. przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności – na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności;
6. przy ustanowieniu odpłatnego użytkowania, w tym również nieprawidłowego oraz odpłatnej służebności – na użytkowniku lub nabywającym prawo służebności;
7. przy umowie pożyczki i umowie depozytu nieprawidłowego – na biorącym pożyczkę lub przechowawcy;
8. przy ustanowieniu hipoteki – na składającym oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki;
9. przy umowie spółki cywilnej – na wspólnikach, a przy pozostałych umowach spółki – na spółce.

W typowych przypadkach podatek od wzbogacenia będzie obciążał osoby fizyczne występujące jako kupujący (np. kupujący samochód czy kupujący mieszkanie), czy też osoby biorące pożyczki (pożyczkobiorca).

Możemy powiedzieć, że jest do podatek płacony z tytułu uzyskania pewnego mierzalnego kapitału (np. nabycie nieruchomości o określonej wartości), dlatego też potocznie podatek PCC określany jest właśnie jako podatek od wzbogacenia.

Stawka podatku od wzbogacenia i termin płatności podatku

Podstawą opodatkowania jest wartość przedmiotu umowy. Przykładowo przy zawieraniu umowy sprzedaży samochodu podstawą opodatkowania będzie wartość samochodu. Co jednak istotne, wartość ta musi być określona na poziomie cen rynkowych.

Znając już podstawę opodatkowania do wyliczenia kwoty podatku, potrzebna jest jeszcze informacja na temat stawki podatkowej. Odnajdziemy ją w art. 7 ust. 1 ustawy PCC, gdzie podano, że stawki podatku wynoszą:

• od umowy sprzedaży:
  a) nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,
  b) innych praw majątkowych – 1%;
• od umów zamiany, dożywocia, o dział spadku, o zniesienie współwłasności oraz darowizny:
  a) przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%,
  b) przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych – 1%;
• od umowy ustanowienia odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności – 1%, z zastrzeżeniem ust. 5;
• od umowy pożyczki oraz depozytu nieprawidłowego – 0,5%, z zastrzeżeniem ust. 5;
• od ustanowienia hipoteki:
  a) na zabezpieczenie wierzytelności istniejących – od kwoty zabezpieczonej wierzytelności – 0,1%,
  b) na zabezpieczenie wierzytelności o wysokości nieustalonej – 19 zł;
• (uchylony);
• od umowy spółki – 0,5%.

Jeżeli chodzi natomiast o termin zapłaty podatku, to jest on połączony z datą złożenia deklaracji podatkowej.

Deklaracja podatkowa w przypadku podatku od wzbogacenia

W zakresie podatku od wzbogacenia wyróżniamy dwie deklaracje podatkowe składane przez podatników.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy PCC podatnicy są obowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację PCC-3 w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika.

Dodatkowo zgodnie z art. 10 ust. 1a ustawy PCC – podatnicy mogą złożyć za dany miesiąc zbiorczą deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych PCC-4 oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy, pod warunkiem że dokonali w danym miesiącu co najmniej trzech czynności cywilnoprawnych obejmujących umowę pożyczki lub umowę sprzedaży rzeczy ruchomych lub praw majątkowych, a ostatnia z tych czynności zostanie dokonana przed upływem 14 dni od dnia dokonania pierwszej z nich.

Tematem naszego dzisiejszego artykułu był podatek od wzbogacenia. Jest to nazwa potoczna odnosząca się do podatku od czynności cywilnoprawnych. Z uwagi na powszechność zawierania i dokonywania różnego rodzaju czynności cywilnych warto znać podstawowe zasady ustalania podatku PCC oraz terminy jego zapłaty.